- Ιστορική αναδρομή και σύντομη αναφορά στη δανική κυριαρχία
Οι πρόγονοι των σημερινών Δανών (Βίκινγκς) είχαν ανακαλύψει και αποικήσει τη Γροιλανδία γύρω στο έτος 1000, αλλά τελικά εγκατέλειψαν τις αποικίες τους περίπου το 1450. Αιώνες αργότερα, το 1721, η Δανία επανεγκαταστάθηκε στο νησί, μετατρέποντάς το σε αποικιακό έδαφός της. Η κυριαρχία της Δανίας στη Γροιλανδία παρέμεινε συνεχής (πλην του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, όταν η ίδια η Δανία τελούσε υπό γερμανική κατοχή και οι ΗΠΑ κατέλαβαν προσωρινά τη Γροιλανδία για να αποτρέψουν τους Ναζί. Στα μεταπολεμικά χρόνια, η Γροιλανδία αποκόμισε μεγαλύτερη αυτονομία: το 1979 απέκτησε καθεστώς αυτοδιοίκησης, ενώ το 2009 θεσπίστηκε νομοθετικό πλαίσιο που προέβλεπε την πιθανή πλήρη ανεξαρτησία έπειτα από δημοψήφισμα.
- Το ενδιαφέρον των ΗΠΑ: από το παρελθόν έως σήμερα
Υπάρχει μία μακρά ιστορία αμερικανικού ενδιαφέροντος για το νησί. Έπειτα από τις γνωστές ιστορικές αγορές (Louisiana, Alaska κτλ.), οι ΗΠΑ είχαν ήδη από τον 19ο αιώνα (1868) σκεφτεί να αγοράσουν τη Γροιλανδία μαζί με τις δανικές κτήσεις, χωρίς όμως επιτυχία. Στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι ΗΠΑ κατέλαβαν τη Γροιλανδία για να την προστατεύσουν από τους Γερμανούς. Με την έναρξη του Ψυχρού Πολέμου, η Γροιλανδία έγινε ακόμα πιο σημαντική, αφού βρίσκεται στο κέντρο της γραμμής Ουάσινγκτον–Μόσχας. Η βάση Thule (ή “Tουλε”), στα βορειοδυτικά, λειτούργησε ως σημείο-κλειδί για αεροπορικές αποστολές, ραντάρ έγκαιρης προειδοποίησης κ.ο.κ. Μετά τη λήξη του Ψυχρού Πολέμου, το ενδιαφέρον των ΗΠΑ υποχώρησε, αλλά από τη δεκαετία του 2010 αναβίωσε: η κλιμάκωση με τη Ρωσία (π.χ. προσάρτηση Κριμαίας, εισβολή στην Ουκρανία) και η αμερικανική ανησυχία για τις διαδρομές/υποθαλάσσιες οπτικές ίνες στην Αρκτική έφεραν και πάλι το θέμα της Γροιλανδίας στο προσκήνιο.
- Γεωπολιτική και στρατιωτική διάσταση
Η Γροιλανδία, γεωγραφικά, αποτελεί “φυσικό φυλάκιο” εάν σκεφτούμε πιθανές συγκρούσεις με τη Ρωσία: βρίσκεται στο κεντρικό σημείο ανάμεσα στην Ουάσινγκτον και τη Μόσχα, και η θαλάσσια περιοχή “GIUK Gap” (Greenland–Iceland–UK) θεωρείται “πέρασμα-κλειδί” για τα ρωσικά υποβρύχια που θέλουν να βγουν από την Αρκτική προς τον Βόρειο Ατλαντικό. Επίσης, τα αμερικανικά δορυφορικά συστήματα πολικής τροχιάς χρειάζονται επίγειους σταθμούς στην Αρκτική (όπως η Thule). Στην εποχή της αναζωπύρωσης του ρωσικού ενδιαφέροντος για τις αρκτικές βάσεις, οι ΗΠΑ θεωρούν ζωτικής σημασίας να συνεχίσουν να έχουν στρατιωτική παρουσία στη Γροιλανδία.
- Στρατηγική σημασία για μελλοντικές εμπορικές οδούς και φυσικούς πόρους
Με την κλιματική αλλαγή, οι θαλάσσιοι πάγοι της Αρκτικής σταδιακά «ανοίγουν» νέες εμπορικές διόδους (Northwest Passage, Northern Sea Route, Transpolar Sea Route). Η Γροιλανδία βρίσκεται σε κομβικό σημείο για τον έλεγχο ή την εποπτεία αυτών των διαδρόμων. Επιπλέον, το νησί φημίζεται για τα τεράστια και ανεκμετάλλευτα κοιτάσματα σπάνιων γαιών, γραφίτη, λιθίου, χαλκού κ.λπ., γεγονός που το καθιστά ακόμη πιο περιζήτητο: πολλές βιομηχανικές και στρατιωτικές τεχνολογίες εξαρτώνται από αυτά τα ορυκτά. Η Κίνα κυριαρχεί στην παγκόσμια επεξεργασία και παραγωγή σπάνιων γαιών· αν η Γροιλανδία πέρασε υπό τον έλεγχο της Κίνας ή είχε μεγάλο ρόλο η Κίνα στην εξόρυξη, θα σταθεροποιούσε κι άλλο το κινεζικό μονοπώλιο. Επίσης, υπάρχει δυνητικά και μεγάλα κοιτάσματα πετρελαίου / φυσικού αερίου και ουρανίου.
- Το ζήτημα της ανεξαρτησίας της Γροιλανδίας
Παρότι οι Γροιλανδοί (56.000 κάτοικοι) σε μεγάλο ποσοστό επιθυμούν την ανεξαρτησία (περίπου 2/3 σύμφωνα με πρόσφατη δημοσκόπηση), η τοπική οικονομία εξαρτάται από δανικές επιδοτήσεις – περί το 20% του ΑΕΠ και πάνω από το μισό του προϋπολογισμού της κυβέρνησης της Γροιλανδίας προέρχονται ετησίως από τη Δανία ($500 εκ.). Η εκμετάλλευση των ορυκτών θα απαιτούσε τεράστιες ξένες επενδύσεις και εισροή εργατικού δυναμικού (κάτι που θα αλλοίωνε γρήγορα τη δημογραφία και θα μπορούσε να επιφέρει διαφθορά ή ακόμα και αυταρχικές δομές). Επίσης, σήμερα η Γροιλανδία διαθέτει έναν και μόνο εν λειτουργία ορυχείο, ενώ υπάρχουν 170 περίπου σημεία εξερεύνησης. Οποιοδήποτε σενάριο ανεξαρτητοποίησης θα προϋπέθετε μεγάλες επιδοτήσεις ή διακρατικές συμφωνίες π.χ. με τις ΗΠΑ ή άλλες χώρες.
- Οι προτάσεις για αγορά και η δυναμική Τραμπ
Ο Τραμπ, έχει διάφορες φορές εκφράσει (από το 2019) την ιδέα οι ΗΠΑ να αγοράσουν τη Γροιλανδία από τη Δανία, κάτι που η Κοπεγχάγη αρνήθηκε. Θεωρητικά, αν η Γροιλανδία είχε πωληθεί στους Αμερικανούς, θα μπορούσαν οι ΗΠΑ να “διανείμουν” περίπου $50 δις στους Γροιλανδούς, κάνοντας όλους τους κατοίκους εκατομμυριούχους και να διασφαλίσουν αμερικανική νομική/στρατιωτική οργάνωση, περιορίζοντας έτσι τον κίνδυνο διαφθοράς, διαμοιράζοντας δε πιο ομοιόμορφα τα μελλοντικά έσοδα από τα ορυκτά. Ωστόσο, για τη Δανία (όσο και για τη διεθνή κοινότητα), μια τέτοια επιθετική τακτική ή “αναγκαστική αγορά” θα κατέστρεφε την αμερικανική φήμη στους συμμάχους, θυμίζοντας παλαιές αποικιοκρατικές πρακτικές. Επιπλέον, θεωρείται απαράδεκτο για την ΕΕ ή το ΝΑΤΟ να βλέπουν μια σύμμαχο (Δανία) να “εκφοβίζεται” από τις ΗΠΑ. Αυτό θα παρείχε και ισχυρό επιχείρημα στη Ρωσία για τις εδαφικές της διεκδικήσεις στην Ουκρανία, ή στην Κίνα έναντι της Ταϊβάν.
- Εναλλακτική λύση: Σύμφωνο Ελεύθερης Συνδέσεως (Compact of Free Association, CoFA)
Μια πιο ήπια προσέγγιση θα ήταν η επιλογή ενός CoFA. Ήδη, τρία κράτη στο δυτικό Ειρηνικό (Μικρονησία, Νήσοι Μάρσαλ, Παλάου) έχουν τέτοιου είδους συμφωνίες με τις ΗΠΑ, όπου διατηρούν τυπική ανεξαρτησία, όμως απολαμβάνουν ευρεία πρόσβαση σε αμερικανικά προγράμματα (π.χ. εκπαίδευση, υγεία, ταχυδρομείο). Ταυτόχρονα, επιτρέπουν στις ΗΠΑ να ασκούν τον καθοριστικό έλεγχο της άμυνάς τους και απαγορεύουν την πρόσβαση ξένων στρατών χωρίς αμερικανική έγκριση. Έτσι, θεωρητικά, και η Γροιλανδία θα μπορούσε να επιτύχει μια “ελεύθερη σύνδεση” με τις ΗΠΑ, διατηρώντας την κυριαρχία της και ταυτόχρονα εγγυώμενη ότι δεν θα προκύψει χαοτική εκμετάλλευση των πόρων ή διαφθορά, ενώ προστατεύονται τα αμερικανικά συμφέροντα έναντι Ρωσίας-Κίνας. Ένας βουλευτής της Γροιλανδίας, ο Κούνο Φενέρ, πρότεινε μάλιστα η Γροιλανδία, εφόσον γίνει ανεξάρτητη, να συνάψει compact of free association τόσο με τις ΗΠΑ όσο και με τη Δανία.
Όποια επιλογή κι αν κάνει η Γροιλανδία—παραμονή στη Δανία, πλήρης ανεξαρτητοποίηση, πώληση-απορρόφηση από τις ΗΠΑ ή σύμφωνο ελεύθερης συνδέσεως—τελικά είναι ζήτημα των ίδιων των Γροιλανδών. Πρόκειται για το δικό τους νησί, το δικό τους παρελθόν που προσπαθούν να “γιατρέψουν” από την εποχή της αποικιοκρατίας και τη δική τους μελλοντική πορεία, την οποία δικαιούνται να αποφασίσουν με ελεύθερο δημοψήφισμα. Οι ΗΠΑ (είτε με πολιτική Τραμπ είτε γενικότερα), η Ρωσία ή η Κίνα και η ΕΕ μπορεί να έχουν ισχυρό συμφέρον, όμως η τελική απόφαση πρέπει να σέβεται τη βούληση του πληθυσμού και να μην έρθει μέσα από εκφοβισμό ή μονομερείς ενέργειες. Δεδομένου ότι το νησί των 56.000 κατοίκων κατέχει κομβική γεωστρατηγική σημασία και πλούτο σε κρίσιμα ορυκτά, αποτελεί ενδεχομένως “μήλον της Έριδος”. Παρόλα αυτά, το μέλλον της Γροιλανδίας ανήκει κατεξοχήν στους Γροιλανδούς, και οποιαδήποτε απόφαση—από την ανεξαρτησία μέχρι τη διατήρηση του status quo—θα πρέπει να προέλθει ύστερα από δημοκρατική διαδικασία. Εκείνος όμως που θα ελέγχει τη Γροιλανδία θα έχει ιδανική γεωγραφική θέση για να επεκτείνει την επιρροή του σε αυτό το νέο θαλάσσιο «κομβικό πέρασμα», που ίσως αποδειχτεί ακόμα πιο σημαντικό και από τη Διώρυγα του Σουέζ
Ατσαλάκης Γιώργος Οικονομολόγος, Αναπληρωτής Καθηγητής Πολυτεχνείου Κρήτης
Ατσαλάκη Ιωάννα Διδάκτωρ Πολυτεχνείου Κρήτης
Εργαστήριο Ανάλυσης Δεδομένων και Πρόβλεψης
