Οι αφίξεις προσφύγων στην Κρήτη και την ακριτική Γαύδο ήταν ιδιαίτερα αυξημένες όλο το 2024, ενώ ήδη, οι αφίξεις τον Ιανουάριο του 2025 στην περιοχή είναι αρκετά περισσότερες από εκείνες του Ιανουαρίου του 2024.
Τα παραπάνω διαπιστώνει η οργάνωση «Υποστήριξη Προσφύγων στο Αιγαίο» παραθέτοντας συγκεκριμένα στοιχεία.
Ειδικότερα αναφέρει:
Οι ροές από τις ακτές της Αφρικής προς τα δύο νησιά δεν αποτελούν πλέον μία έκτακτη συνθήκη, όπως παρουσιάζεται τα τελευταία χρόνια, αλλά μία συστηματική πραγματικότητα που πρέπει να αντιμετωπιστεί οργανωμένα.
Παρά τις δεσμεύσεις για τη δημιουργία κατάλληλων και οργανωμένων συνθηκών υποδοχής και φιλοξενίας για όσους και όσες φτάνουν στα δύο νησιά (συμπεριλαμβανομένων εκείνων του τότε Υπουργού Μετανάστευσης και Ασύλου Δημήτρη Καιρίδη, τον περασμένο Απρίλιο, για τη δημιουργία δύο δομών προσωρινής φιλοξενίας στην Κρήτη), ως σήμερα δεν έχει φαίνεται να έχει ληφθεί καμία σχετική πρωτοβουλία.
Παράλληλα, δεν υπάρχει επαρκής παρουσία φορέων και οργανώσεων για τη διαχείριση των ροών όπως σε άλλες περιοχές της Ελλάδας, με αποτέλεσμα η τοπική αυτοδιοίκηση αλλά και εθελοντές/ριες και αλληλέγγυες ομάδες να καλούνται να συμβάλουν για να καλυφθούν κάποια από τα τεράστια κενά όπως αυτό της προσωρινής φιλοξενίας και παροχής ειδών πρώτης ανάγκης.
Δημοσιεύουμε σήμερα στοιχεία σχετικά με τις αφίξεις προσφύγων στην Κρήτη και τη Γαύδο για το 2024, μετά από δική μας συλλογή και επεξεργασία. Έχουμε συλλέξει τα περιστατικά που έχουν συμβεί στην περιοχή το 2024, διασταυρώνοντας τα στοιχεία από τις επίσημες ανακοινώσεις του λιμενικού, ανακοινώσεις τοπικών αρχών και δημοσιεύσεις σε τοπικά και πανελλαδικά ΜΜΕ.
Το 98% των περιστατικών που παρουσιάζουμε έχει διασταυρωθεί συγκεκριμένα και από ανακοινώσεις του λιμενικού. Μόνο σε 2 περιστατικά, παρότι βρήκαμε πολλαπλές πηγές από τοπικά ΜΜΕ με λεπτομέρειες, δεν βρήκαμε αντίστοιχη ανακοίνωση από το λιμενικό (δείτε τα 2 περιστατικά στον πίνακά με τις πηγές στο τέλος: 1/ Στις 11/3/2024 – Καλοί Λιμένες, άφιξη 80-85 προσφύγων, και 2/ Στις 15/5/2024 – Λαφόνησι, άφιξη 36 προσφύγων).
Σύμφωνα με τα στοιχεία αυτά, 5.161 πρόσφυγες και προσφύγισσες έφτασαν το 2024 στην Κρήτη και τη Γαύδο, σε 103 διαφορετικά περιστατικά.1
Στα γραφήματα στην παρούσα δημοσίευση, παρουσιάζουμε τον αριθμό των νεοεισερχόμενων προσφύγων ανά μήνα, τον αριθμό περιστατικών ανά μήνα, καθώς και τον αριθμό περιστατικών ανά συγκεκριμένο μέρος εντοπισμού.
Ο αριθμός αυτός, των συνολικών αφίξεων στην ευρύτερη περιοχή της Κρήτης και της Γαύδου, είναι εξαπλάσιος από τα 815 άτομα που έφτασαν στα δύο αυτά νησιά το 2023, σύμφωνα με τα στοιχεία της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες για το 2023. Από την ανάλυση των διαθέσιμων στοιχείων για την περασμένη χρονιά που πραγματοποίησε η Υποστήριξη Προσφύγων στο Αιγαίο (RSA) και δημοσιεύουμε σήμερα, προκύπτει ότι ο μεγαλύτερος αριθμός αφίξεων καταγράφεται στη Γαύδο (62 από τα 103 περιστατικά) και στο νότιο Ηράκλειο.
Σε αρκετές περιπτώσεις καταγράφονται αφίξεις πλοιαρίων σε διαφορετικές περιοχές της Κρήτης ακόμα και την ίδια ημέρα ή σε διάστημα λίγων ημερών. Για παράδειγμα, από τις 4 έως τις 6 Οκτωβρίου 2024, εντοπίστηκαν έξι πλοιάρια στη Γαύδο και ανοιχτά της Γαύδου και άλλα τρία στο Νότιο Ηράκλειο. Σύμφωνα με τον πρόεδρο της Ένωσης Λιμενικών Κρήτης, η πλειοψηφία των ανθρώπων που φτάνουν στα δύο νησιά το τελευταίο διάστημα είναι από την Αίγυπτο, τη Συρία και το Σουδάν. Στην Κρήτη και στη Γαύδο φθάνει επίσης ένας σημαντικός αριθμός ασυνόδευτων ανηλίκων.
Οι νεοαφιχθέντες πρόσφυγες, μετά την ολιγοήμερη παραμονή τους στους προσωρινούς άτυπους και ακατάλληλους χώρους της Κρήτης, μεταφέρονται συνήθως στο Κέντρο Υποδοχής και Ταυτοποίησης και την Ελεγχόμενη Δομή Προσωρινής Φιλοξενίας Αιτούντων Άσυλο στη Μαλακάσα. Σημειώνουμε ότι απευθύναμε ερώτημα προς την Υπηρεσία Υποδοχής και Ταυτοποίησης, για το αν υπάρχουν και ποιες προβλέψεις για τη δημιουργία οργανωμένης δομής προσωρινής φιλοξενίας στην Κρήτη, σε συνέχεια των δηλώσεων του τότε Υπουργού Μετανάστευσης και Ασύλου Δημήτρη Καιρίδη τον περασμένο Απρίλιο, χωρίς να λάβουμε καμία απάντηση.
Επικίνδυνο πέρασμα
Ο αριθμός των νεκρών και αγνοουμένων στη θαλάσσια περιοχή ανοιχτά της Γαύδου και της Κρήτης είναι ιδιαίτερα αυξημένος σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια. Πολλά σκάφη ξεκινούν από τα παράλια της Λιβύης και συγκεκριμένα το λιμάνι του Τομπρούκ, όπως προκύπτει από τις επίσημες ανακοινώσεις. Η απόσταση μεταξύ Τομπρούκ και νότιας Κρήτης είναι περίπου 180 ναυτικά μίλια, και αποτελεί μια θαλάσσια διαδρομή στο Λιβυκό Πέλαγος που θεωρείται από τις πιο επικίνδυνες της Μεσογείου. Ωστόσο, οι πρόσφυγες αναγκάζονται να την ακολουθήσουν όλο και περισσότερο λόγω της έλλειψης νόμιμων και ασφαλών οδών για τους ανθρώπους που αναζητούν άσυλο. Οι πρόσφυγες στοιβάζονται είτε σε παλιά ψαροκάικα είτε σε μικρά πλοιάρια. Πρόκειται συνήθως για ένα τουλάχιστον διήμερο ταξίδι στην ανοιχτή θάλασσα, χωρίς τρόφιμα ή σωστικά μέσα. Χαρακτηριστικά, στις 13 Δεκεμβρίου 2024 σημειώθηκε ένα από τα πιο πολύνεκρα ναυάγια στη θαλάσσια περιοχή νοτιοδυτικά της Γαύδου, όπου φέρεται να έχασαν τη ζωή τους περισσότεροι από τους μισούς επιβαίνοντες. Οκτώ άτομα ανασύρθηκαν νεκρά, πέντε στην αρχή και άλλα τρία τις επόμενες μέρες. Σύμφωνα με δημοσιεύματα, υπάρχουν επίσης πάνω από 35 αναφερόμενοι αγνοούμενοι – πλέον εικαζόμενοι ως νεκροί – ανάμεσά τους και παιδιά. Από το ναυάγιο διασώθηκαν 39 άνθρωποι, από τους οποίους 4 μεταφέρθηκαν στο Γενικό Νοσοκομείο Χανίων για ιατρική περίθαλψη.
Ακατάλληλες υποδομές και ελλείψεις σε βασικά είδη ανάγκης στα Χανιά
Σε δημοσίευσή μας, τον Δεκέμβριο του 2023, είχαμε ήδη επισημάνει την πλήρη έλλειψη οργανωμένων υποδομών για την πρώτη υποδοχή αιτούντων άσυλο και τις διαδικασίες ταυτοποίησης στην Κρήτη και τη Γαύδο. Υπάρχουν ελλείψεις και στη διερμηνεία, τόσο στην αρχική καταγραφή όσο και σε λοιπές σχετιζόμενες διαδικασίες που προκύπτουν (φιλοξενία, δικαστήρια, νοσοκομεία). Ο Ερυθρός Σταυρός και ομάδα γιατρών και νοσηλευτών/ριών παρέχουν πρώτες βοήθειες και ιατρική περίθαλψη.
Η πλειοψηφία των νεοεισερχόμενων στον νομό Χανίων τους τελευταίους μήνες, μεταξύ των οποίων και οι διασωθέντες του ναυαγίου της 13ης Δεκεμβρίου 2024, μεταφέρονται στον εκθεσιακό χώρο στην Αγυιά στα Χανιά, όπου, σύμφωνα με επαναλαμβανόμενες καταγγελίες, δεν υπάρχουν στοιχειώδεις παροχές για μία αξιοπρεπή διαμονή, πόσω μάλλον για ανθρώπους που έχουν επιζήσει από ναυάγια. Την περασμένη άνοιξη και το καλοκαίρι, οι άνθρωποι μεταφέρονταν στο υπαίθριο πάρκινγκ στο Κεντρικό Λιμεναρχείο Χανίων στη Σούδα, έναν ακόμη ακατάλληλο χώρο.
Η αντιδήμαρχος Κοινωνικής Πολιτικής του δήμου Χανίων Ελένη Ζερβουδάκη, δήλωσε πρόσφατα ότι δεν έχει υπάρξει καμία επικοινωνία με στελέχη του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου. Όπως ανέφερε στην RSA (τηλεφωνική επικοινωνία στις 7/1/2025), το αίτημα για οικονομική ενίσχυση που κατατέθηκε τον περασμένο Ιούνιο από τον Δήμο έχει μείνει αναπάντητο έως σήμερα, συνεπώς το κόστος της προσωρινής φιλοξενίας των ανθρώπων που φτάνουν στα Χανιά καλείται να καλύψει η τοπική αυτοδιοίκηση.
Το Κοινωνικό Στέκι – Στέκι Μεταναστών Χανίων, έχει καταγγείλει τις συνθήκες προσωρινής διαμονής στο εκθεσιακό κέντρο της Αγυιάς στα Χανιά, τονίζοντας ότι πρόκειται για έναν χώρο όπου επικρατούν ελλείψεις σε βασικά είδη πρώτης ανάγκης και χωρίς θέρμανση. Σε ανακοίνωσή του, αναφέρει συγκεκριμένα ότι οι νεοαφιχθέντες διαμένουν στο πάτωμα πάνω σε λεπτά στρωματάκια, με αυτοσχέδια στρωσίδια και κουβέρτες που δεν επαρκούν και επαναχρησιμοποιούνται, κυκλοφορούν ξυπόλυτοι ή με πλαστικές παντόφλες, χωρίς κάλτσες, παπούτσια ή ρούχα κατάλληλα για την εποχή. Σε παλαιότερη ανακοίνωσή του τον περασμένο Ιούλιο, τόνιζε ότι δεν είχαν χορηγηθεί ούτε σαπούνια στους διαμένοντες, οι οποίοι δεν είχαν ποτέ πρόσβαση σε ντουζιέρες.
Ενδεικτικά των σοβαρών ελλείψεων που υπάρχουν, πριν λίγες μέρες, το Κοινωνικό Στέκι – Στέκι Μεταναστών Χανίων ανακοίνωσε την έναρξη καμπάνιας για τη συλλογή ειδών ρουχισμού και πρώτης ανάγκης, με στόχο τη στήριξη προσφύγων που φτάνουν στην Κρήτη υπό αντίξοες συνθήκες.
Σε οριακό σημείο ο Δήμος Γαύδου
Ιδιαίτερα δύσκολη είναι η κατάσταση στην ακριτική Γαύδο, ένα νησί στο νοτιότερο άκρο της Ευρώπης με μόλις 208 μόνιμους κατοίκους. Η Δήμαρχος Γαύδου Λίλιαν Στεφανάκη απέστειλε δύο επιστολές στον Υπουργό Μετανάστευσης και Ασύλου στις αρχές του 2024, ζητώντας τη συνδρομή του Υπουργείου στα ολοένα και πιο αυξημένα έξοδα που απαιτούνται για την κάλυψη των αναγκών των νεοαφιχθέντων προσφύγων, αλλά και για τη δημιουργία αποθήκης ειδών πρώτης ανάγκης στο νησί. Στον Δήμο Γαύδου δόθηκε οικονομική ενίσχυση την περασμένη χρονιά, η οποία, ωστόσο, δεν επαρκούσε για να καλύψει την οικονομική επιβάρυνση του Δήμου Γαύδου για τη φιλοξενία των ατόμων που καταφτάνουν διαρκώς στο νησί, όπως μας τόνισε η Δήμαρχος Γαύδου Λίλιαν Στεφανάκη σε τηλεφωνική επικοινωνία μας μαζί της στις 7 Ιανουαρίου 2025. Για παράδειγμα, στο πολύνεκρο ναυάγιο της 13ης Δεκεμβρίου δεν υπήρχε ούτε καν δυνατότητα φύλαξης της σορού που βρέθηκε μία μέρα μετά, με αποτέλεσμα να τοποθετηθεί σε καταψύκτη τροφίμων. Στις αρχές Ιανουαρίου η Δήμαρχος Γαύδου απέστειλε εκ νέου επιστολη για οικονομική βοήθεια. Σύμφωνα με τοπικά ΜΜΕ, ο Δήμος Γαύδου βρίσκεται σε οριακό σημείο, καθώς δεν υπάρχουν πλέον οι απαραίτητες προμήθειες για τη σίτιση των ατόμων που φτάνουν στο νησί, ούτε ο απαραίτητος εξοπλισμός για την ασφαλή μεταφορά τους από τα σημεία στα οποία φτάνουν. Όπως αναφέρουν χαρακτηριστικά δεν υπάρχουν ούτε ρούχα για να εξυπηρετηθούν, ενώ η μεταφορά τους γίνεται με φορτηγό του Δήμου ή με αγροτικό όχημα που διαθέτει ο Δήμος.
Σε κάποιες περιπτώσεις, οι νεοεισερχόμενοι πρόσφυγες πρέπει να παραμείνουν για διάστημα λίγων ημερών στην Γαύδο, καθώς είτε δεν υπάρχει προγραμματισμένο ακτοπλοϊκό δρομολόγιο, είτε λόγω δυσμενών καιρικών συνθηκών δεν είναι δυνατή η άμεση μεταφορά τους στα Χανιά. Στη δημοσιότητα έχουν έρθει περιστατικά κατά τα οποία οι πρόσφυγες μεταφέρονται με το πλοίο της γραμμής από τη Γαύδο προς Παλαιόχωρα στο κάτω κατάστρωμα του πλοίου μαζί με τα αυτοκίνητα, κατά παράβαση των κανονισμών ασφαλείας, ακόμα και αν το πλοίο είναι σχεδόν άδειο από επιβάτες, λόγω της χειμερινής περιόδου. Παρόμοια πρακτική διακριτικής μεταχείρισης είχε πραγματοποιηθεί και τον Αύγουστο, προκαλώντας σωρεία αντιδράσεων.
Ακατάλληλοι χώροι και στο Ηράκλειο
Σοβαρές ελλείψεις σε υποδομές επικρατούν και στον νομό Ηρακλείου, στον οποίο παρατηρείται ο μεγαλύτερος αριθμός αφίξεων μετά τη Γαύδο. Οι νεοεισερχόμενοι πρόσφυγες μεταφέρονταν και διέμεναν προσωρινά μέχρι πρότινος στο κτίριο του «παλιού ΚΤΕΛ» στο Ηράκλειο, έναν χώρο που είναι καταφανώς ακατάλληλος. Ο Αντιδήμαρχος Κοινωνικής Πολιτικής στον Δήμο Ηρακλείου, Γεώργιος Τσαγκαράκης μας δήλωσε (τηλεφωνική επικοινωνία στις 17/1/2025) ότι πράγματι, τόσο ο χώρος του «παλιού ΚΤΕΛ», όσο και ο χώρος του «παλιού ψυγείου» που χρησιμοποιήθηκε πρόσφατα, είναι ακατάλληλοι, αλλά δεν υπάρχουν άλλοι χώροι προς διάθεση από τον Δήμο, ενώ την κάλυψη της φιλοξενίας έχει επιφορτιστεί το λιμενικό. Μας επιβεβαίωσε ότι ούτε στον Δήμο Ηρακλείου (όπως και στον Δήμο Χανίων), δεν έχει υπάρξει κάποια ενημέρωση από το Υπουργείο για τη δημιουργία προσωρινών χώρων φιλοξενίας, όπως είχαν εξαγγελθεί. Μας ενημέρωσε, τέλος, ότι ο Δήμος παρέχει φάρμακα και ρούχα (όταν υπάρχουν διαθέσιμα) και η Περιφέρεια Κρήτης παρέχει τρόφιμα και λεωφορεία για τη μεταφορά των ανθρώπων. Πρώτες βοήθειες και ιατρική περίθαλψη παρέχεται από τον Ερυθρό Σταυρό και ομάδα γιατρών.
Η ομάδα «Θάλασσα Αλληλεγγύης» είχε καταγγείλει ότι στον χώρο επικρατούσαν βασικές ελλείψεις, τονίζοντας μεταξύ άλλων ότι οι διαμένοντες δεν είχαν πρόσβαση σε ντουζ, ενώ τα στρώματα και οι κουβέρτες επαναχρησιμοποιούνταν. Τον περασμένο Αύγουστο, η Θάλασσα Αλληλεγγύης ανέφερε επίσης σε ανακοίνωσή της, ότι νεοεισερχόμενοι που είχαν μεταφερθεί στο ίδιο κτίριο παρέμεναν ξυπόλυτοι, ενώ τους είχαν δοθεί σακούλες για να καλύψουν τα γυμνά πόδια τους. Ο χώρος αυτός του «παλιού ΚΤΕΛ» δεν θα μπορεί πλέον να χρησιμοποιηθεί για προσωρινή διαμονή, καθώς θα χρησιμοποιηθεί ως γραφείο του Λιμενικού Ταμείου. Στις αρχές του 2025 οι 67 πρόσφυγες που έφτασαν στο Νότιο Ηράκλειο μεταφέρθηκαν στην αίθουσα του «παλιού ψυγείου» στο λιμάνι του Ηρακλείου.
