Αποκαλυπτική έρευνα για την εκλογική συμπεριφορά των Ευρωπαϊων. Πώς η ακροδεξιά διεισδύει στο εκλογικό σώμα
Μία αποκαλυπτική έρευνα για την εκλογική συμπεριφορά των πολιτών της Ευρώπης βλέπει το φως της δημοσιότητας, σύμφωνα με την οποία σχεδόν το ένα τρίτο των Ευρωπαίων ψηφίζει λαϊκίστικα, ακροδεξιά ή ακροαριστερά κόμματα που υποστηρίζουν αντισυστημικές πολιτικές.
Αναλυτικότερα, όπως μεταδίδει ο Guardian, ανάλυση περισσότερων από 100 πολιτικών επιστημόνων σε 31 χώρες διαπίστωσε ότι πέρσι ο αριθμός ρεκόρ του 32% των ευρωπαίων ψηφοφόρων ψήφισε αντισυστημικά κόμματα, σε σύγκριση με ένα 20% στις αρχές της δεκαετίας του 2000 και 12% στις αρχές της δεκαετίας του 1990.
Η έρευνα, με επικεφαλής τον Matthijs Rooduijn, πολιτικό επιστήμονα στο Πανεπιστήμιο του Άμστερνταμ, διαπίστωσε επίσης ότι περίπου οι μισοί ψηφοφόροι από αυτούς που ψηφίζουν αντισυστημικά, υποστηρίζουν ακροδεξιά κόμματα – ποσοστό που αυξάνεται όλο και πιο γρήγορα.
Πόσα αντισυστημικά κόμματα υπάρχουν σε όλη την Ευρώπη
«Υπάρχει διακύμανση, αλλά η υποκείμενη τάση είναι ότι οι αριθμοί συνεχίζουν να αυξάνονται», είπε ο Rooduijn. «Τα κυρίαρχα κόμματα χάνουν ψήφους, τα αντισυστημικά κόμματα κερδίζουν. Έχει σημασία, γιατί πολλές μελέτες δείχνουν τώρα ότι όταν οι λαϊκιστές εξασφαλίζουν την εξουσία ή την επιρροή στην εξουσία, η ποιότητα της φιλελεύθερης δημοκρατίας μειώνεται».
Σε ένδειξη του πόσο μακριά η άνοδος της εθνικιστικής, αυταρχικής ακροδεξιάς έχει μετατοπίσει την πολιτική της Ευρώπης προς τα δεξιά, οι ερευνητές σκέφτηκαν να ταξινομήσουν αρκετά από τα πιο γνωστά κεντροδεξιά κόμματα της ηπείρου ως οριακά ακροδεξιά.
«Μιλήσαμε πολύ για την ανακατάταξη των Συντηρητικών του Ηνωμένου Βασιλείου, του VVD του Mark Rutte στην Ολλανδία, των Les Républicains στη Γαλλία και του ÖVP στην Αυστρία», είπε ο Rooduijn. «Στο τέλος δεν το κάναμε γιατί ο νατιβισμός δεν ήταν το επίκεντρό τους. Αλλά μπορούμε στο μέλλον».
Το PopuList κυκλοφόρησε πριν από πέντε χρόνια σε συνεργασία με τον Guardian. Φέτος εντοπίζει 234 αντισυστημικά κόμματα σε όλη την Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένων 165 λαϊκίστικων κομμάτων (τα περισσότερα είτε ακροαριστερά είτε ακροδεξιά). Κατατάσσει 61 κόμματα ως ακροαριστερά και 112 ως ακροδεξιά (τα περισσότερα, αλλά όχι όλα, λαϊκίστικα).
Πώς λειτουργεί ο λαϊκισμός
Συνήθως σε συνδυασμό με μια δεξιά ή αριστερή «ιδεολογία υποδοχής», ο λαϊκισμός χωρίζει την κοινωνία σε δύο ομοιογενείς και αντίθετες ομάδες -έναν «καθαρό λαό» έναντι μιας «διεφθαρμένης ελίτ»- και υποστηρίζει ότι η πολιτική πρέπει να είναι έκφραση της «βούλησης του λαού».
Οι υποστηρικτές του λένε ότι είναι μια δημοκρατική διόρθωση, που προνομίζει τον απλό άνθρωπο έναντι των ελίτ, των κεκτημένων συμφερόντων και ενός εδραιωμένου κατεστημένου.
Οι επικριτές λένε ότι οι λαϊκιστές στην εξουσία συχνά ανατρέπουν τους δημοκρατικούς κανόνες, υπονομεύοντας το δικαστικό σώμα και τα μέσα ενημέρωσης ή περιορίζοντας τα δικαιώματα των μειονοτήτων.
Υποχωρούν οι πυλώνες της δημοκρατίας – Καλπάζει η ακροδεξιά στην Ευρώπη
«Για τους λαϊκιστές, ό,τι βρίσκεται ανάμεσα στη «βούληση του λαού» και στη χάραξη πολιτικής είναι κακό», είπε ο Rooduijn. «Αυτό περιλαμβάνει όλους εκείνους τους ζωτικούς ελέγχους και ισορροπίες –ελεύθερη δημοσιογραφία, ανεξάρτητα δικαστήρια, προστασία για τις μειονότητες- που αποτελούν ουσιαστικό μέρος μιας φιλελεύθερης δημοκρατίας».
Ο ηγέτης της Ουγγαρίας Βίκτορ Όρμπαν, το κυβερνών κόμμα «Νόμος και Δικαιοσύνη» της Πολωνίας, η Τζόρτζια Μελόνι στην Ιταλία κ.ά προσχώρησαν πρόσφατα ή αναλαμβάνουν κυβερνητικούς συνασπισμούς.
Το κόμμα «Ελευθερία» της Αυστρίας (FPÖ) προηγείται στις δημοσκοπήσεις ένα χρόνο μετά τις εκλογές, το γερμανικό AfD διπλασίασε το μερίδιο των ψήφων του στο 22% και βρίσκεται δεύτερο μπροστά από το κεντροαριστερό SPD, η Μαρίν Λεπέν καλπάζει στη Γαλλία, ενώ στην Ελλάδα μπήκαν στη Βουλή τρία ακροδεξιά νατιβιστικά κόμματα.
Σύμφωνα με τους ερευνητές, πολλοί παράγοντες τροφοδοτούν την τάση αυτή.
«Τα ακροδεξιά κόμματα, ειδικότερα, έχουν πραγματικά διευρύνει τη βάση των ψηφοφόρων τους και σχηματίζουν συνασπισμούς ψηφοφόρων με πολύ διαφορετικές ανησυχίες», δήλωσε η Δάφνη Χαλικιοπούλου στον Guardian, πολιτική επιστήμονας στο Πανεπιστήμιο του Γιορκ και συμμετέχουσα στη συγγραφή του PopuList.
Τα «εργαλεία» της ακροδεξιάς
«Το μεγάλο τους θέμα ήταν πάντα η μετανάστευση. Αυτό εξακολουθεί να υπάρχει, αλλά οι πολιτιστικές ανησυχίες αποτελούν πλέον μόνο ένα μικρό μέρος του εκλογικού τους σώματος. Έχουν προχωρήσει πολύ πέρα από αυτό το βασικό κοινό, αξιοποιώντας μια ολόκληρη σειρά από ανασφάλειες ψηφοφόρων… Διαφοροποιούνται».
Τα lockdown και τα εμβόλια αποτέλεσαν «εργαλεία» για ορισμένους, όπως, όλο και περισσότερο, οι συζητήσεις για τον πολιτιστικό πόλεμο –φύλο, ιστορία, σύμβολα εθνικής ταυτότητας– και η κλιματική κρίση. Άλλοι έχουν κολλήσει στην κρίση κόστους ζωής και στον πόλεμο της Ρωσίας στην Ουκρανία.
Οι άνθρωποι ψήφιζαν τώρα ακροδεξιά «που ποτέ δεν συνήθιζαν και δεν θα περίμενες: ηλικιωμένες γυναίκες, ψηφοφόροι των πόλεων, η μορφωμένη μεσαία τάξη», είπε η Χαλικιοπούλου. «Είναι πρόθυμοι να ανταλλάξουν τη δημοκρατία για κάτι, να πουν: «Ξέρω ότι αυτός ο ηγέτης είναι αυταρχικός – αλλά τουλάχιστον θα φέρει οικονομική σταθερότητα».
Όλο και πιο κοντά κεντροδεξιά και ακροδεξιά
Ο Andrea Pirro, ένας άλλος από τους συν-συγγραφείς της μελέτης και πολιτικός επιστήμονας στο Πανεπιστήμιο της Μπολόνια, είπε ότι εν μέρει φταίει το κυρίαρχο ρεύμα – τα μεγάλα κεντροδεξιά και κεντροαριστερά κόμματα. «Υπήρξε μια προοδευτική απομάκρυνση από τις κοινωνικές απαιτήσεις», είπε.
«Μια αντίληψη ότι αυτά τα κόμματα έχουν ουσιαστικά μετατραπεί σε οργανώσεις που αναζητούν αξιώματα, δεν ανταποκρίνονται στις ανησυχίες των ανθρώπων και τόσο συχνά κατηγορούνται για τα προβλήματά τους. Τα αντισυστημικά κόμματα παρουσιάζονται ως απάντηση και οι ψηφοφόροι είναι όλο και πιο πρόθυμοι να δώσουν μια ευκαιρία σε μη δοκιμασμένες εναλλακτικές».
Σχεδόν σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες, η πίεση στην παραδοσιακή κεντροδεξιά, ειδικότερα, να συμμετάσχει σε ακροδεξιές πολιτικές προτάσεις, ιδιαίτερα στο θέμα της μετανάστευσης, έχει γίνει ακραία, με αποτέλεσμα ο κλοιός που χώριζε εδώ και καιρό την κεντροδεξιά από την άκρα δεξιά να εξατμίζεται.
«Η δυναμική του πολιτικού ανταγωνισμού αλλάζει», είπε η Χαλικιοπούλου. «Ακόμα και πριν από μερικά χρόνια, για παράδειγμα, κανένα mainstream κόμμα δεν θα ονειρευόταν να παίξει «μπάλα» με τους Σουηδούς Δημοκρατικούς».
Με την επιτυχία έρχεται και η αντιπαλότητα, σημειώνουν οι ερευνητές. Τα αντισυστημικά και τα ακροδεξιά κόμματα διασπώνται και πολλαπλασιάζονται: στις περσινές γαλλικές εκλογές, για παράδειγμα, ο Eric Zemmour ξεκίνησε ένα κόμμα για ψηφοφόρους που βρήκαν τη Λεπέν πολύ «μαλακή».
Ο Cas Mudde, καθηγητής διεθνών υποθέσεων στο Πανεπιστήμιο της Τζόρτζια, ο οποίος διατύπωσε τον ευρέως αποδεκτό ορισμό του λαϊκισμού, είπε ότι η βασική υποστήριξη για τα αντισυστημικά -ιδιαίτερα τα ριζοσπαστικά δεξιά κόμματα- δεν είχε στην πραγματικότητα αυξηθεί πολύ.
«Αυτό που έχει μεγαλώσει είναι η ομάδα των ψηφοφόρων που τους δείχνει ανοχή», είπε. «Αυτοί που δεν θα ψήφιζαν τη Λεπέν στον πρώτο γύρο των γαλλικών προεδρικών εκλογών, αλλά θα ψήφιζαν στον δεύτερο. Αυτή η ομάδα έχει πραγματικά, πραγματικά μεγαλώσει».
Οι ερευνητές του PopuList δεν κάνουν εκλογικές προβλέψεις και δεν είναι σαφές πώς ακριβώς θα εξελιχθεί η αύξηση του ποσοστού των αντισυστημικών ψήφων. Ορισμένοι αναλυτές λένε ότι οι φόβοι ότι η Ευρώπη «πέφτει στην άκρα δεξιά» είναι υπερβολικοί. Λένε ότι το κέντρο είναι πιο ανθεκτικό από ό,τι δείχνουν οι δημοσκοπήσεις και τα εκλογικά αποτελέσματα.
Ο Mujtaba Rahman, του Eurasia Group, είπε ότι τα κεντροδεξιά κόμματα «υιοθετούν πιο σκληρές θέσεις για το κλίμα, τη μετανάστευση και τα δικαιώματα LGBTQ, αλλά υπάρχουν όρια στο πόσο επιτυχημένο μπορεί να αποδειχθεί». Εν τω μεταξύ, είπε, «τα περισσότερα ακροδεξιά κόμματα έχουν μετακινηθεί αποφασιστικά στο επίκεντρο της οικονομικής και εξωτερικής πολιτικής και στις απόψεις τους για την ΕΕ».
Η μετατόπιση της κεντροδεξιάς προς την άκρα δεξιά θα φτάσει τελικά τα όριά της, υποστήριξε ο Rahman, σημειώνοντας την κακή πρόσφατη απόδοση του Vox στην Ισπανία. Στις ευρωεκλογές του επόμενου έτους, προέβλεψε νέα κεντρώα πλειοψηφία.
Ο Mudde ήταν λιγότερο αισιόδοξος. Η κοινωνία είχε αλλάξει, είπε. Η ενσωμάτωση των ριζοσπαστικών δεξιών ιδεών είχε οδηγήσει σε ριζοσπαστικοποίηση του κέντρου. Η ανοχή της ριζοσπαστικής δεξιάς -μεταξύ των ελίτ και του κοινού- είχε σαφώς αυξηθεί. Τα μακροχρόνια όρια και οι συναινέσεις είχαν σπάσει.
«Κοιτάξτε τους Τόρις της Βρετανίας», είπε. «Στον λόγο και τη ρητορική τους, είναι ριζοσπαστικοί δεξιοί. Και καθώς το mainstream ριζοσπαστικοποιείται, η ριζοσπαστική δεξιά πρέπει να προχωρήσει παραπέρα, να προσφέρει κάτι διαφορετικό, να ξεχωρίσει».
Η ανάπτυξή του δεν θα ήταν γραμμική ή ατελείωτη, είπε ο Mudde, αλλά δεν είδε φυσικό ανώτατο όριο. «Αυτό προϋποθέτει μια σταθερότητα που δεν υπάρχει, ούτε στην κοινωνία ούτε στην πολιτική». Μάλιστα, όπως λέει, ενα ποσοστό αντισυστημικής ψήφου της τάξης του 30% «θα μπορούσε να είναι η κορυφή του παγόβουνου».
Πηγή: iediseis.gr
