«Οι βεντέτες δεν είναι απλώς πράξεις βίας, είναι ιστορίες που κουβαλούν σιωπές, φόβο και ανείπωτο πένθος»: με αυτά τα λόγια περιγράφει στο CNN Greece τον κύκλο του αίματος πίσω από κάθε «χρέος τιμής», η ψυχολόγος Μαρία-Κωνσταντίνα Βιτάλη.
Η βεντέτα, εξηγεί ίδια, δεν είναι μόνο μια κοινωνική πρακτική· είναι ένας ψυχικός μηχανισμός που ριζώνει βαθιά στις σχέσεις και στις αφηγήσεις μιας οικογένειας. «Κάθε κύκλος εκδίκησης ξεκινά από ένα τραύμα που δεν βρήκε χώρο να ειπωθεί και συνεχίζεται μέσα από τις αφηγήσεις που διαμορφώνουν τη συλλογική ταυτότητα μιας οικογένειας ή μιας κοινότητας. Η κατανόηση αυτού του ψυχικού μηχανισμού είναι το πρώτο βήμα για να “σπάσει” η αλυσίδα», τονίζει η Μαρία Κωνσταντίνα Βιτάλη.
Σύμφωνα με όσα ανέφερε στο CNN Greece ο πρόεδρος του Δ.Σ του Συνδέσμου Επιμελητών Ανηλίκων Δικαστηρίων Ανηλίκων (ΣΕΔΑ), Ιωάννης Πράνταλος:
«H βεντέτα είναι ένα προαστικό κατάλοιπο εν μέσω μίας μοντέρνας αστικής κοινωνίας, οπως θέλει να αυτοαναγνωρίζεται η σύγχρονη ελληνική κοινωνία».
Η σιωπηλή γαλούχηση της εκδίκησης
Κανένα παιδί δεν γεννιέται με τη δίψα για εκδίκηση. Την μαθαίνει. Την ακούει, τη βλέπει, τη νιώθει να διαποτίζει το οικογενειακό κλίμα σαν αόρατο βάρος.
«Η ιδέα της βεντέτας καλλιεργείται σιωπηλά μέσα από τον τρόπο που μια οικογένεια μιλά για τον πόνο, την απώλεια και την τιμή», εξηγεί η κ. Βιτάλη.
Όταν οι ιστορίες γύρω από το τραπέζι εξυμνούν την εκδίκηση ως πράξη πίστης και αφοσίωσης στους προγόνους, τότε η βία αποκτά συναισθηματικό νόημα.
«Το παιδί εσωτερικεύει τη βία ως μορφή αγάπης και πίστης», σημειώνει η Μαρία Κωνσταντίνα Βιτάλη, περιγράφοντας πώς οι μικρές αφηγήσεις της καθημερινότητας μπορούν να μετατραπούν σε ψυχικά πρότυπα.
Η ιδέα της βεντέτας καλλιεργείται σε μια κοινωνία όπου η βία θεωρείται θεμιτή μορφή επίλυσης διαφορών, αναφέρει ο κύριος Πράνταλος.Οι θεσμοί δεν προσφέρουν απόλυτη ασφάλεια, και η οικογένεια, ως μέρος αυτής της κοινωνίας, μεταδίδει αξίες που αντανακλούν αυτό το μοντέλο.
«Η αστική κοινωνία συγκροτείται ακριβώς στην βάση διαφορετικών οικονομικών συμφερόντων που προασπίζονται με διάφορα μέσα συμπεριλαμβανομένης και της ωμής βίας».
Η κληρονομιά του ανείπωτου
Η διατήρηση της βεντέτας μέσα στον χρόνο δεν είναι μόνο θέμα κοινωνικού πλαισίου· είναι κυρίως αποτέλεσμα της διαγενεακής μετάδοσης του τραύματος.
«Η βεντέτα συντηρείται μέσα από τη συλλογική σιωπή. Όταν οι οικογένειες δεν έχουν μπορέσει να πενθήσουν ή να αναγνωρίσουν τον φόβο και τη θλίψη πίσω από τον θυμό, το τραύμα γίνεται κληρονομιά», αναφέρει η κυρία Βιτάλη.
Η σιωπή, είναι αυτή που δένει τις γενιές μεταξύ τους, μετατρέποντας τον πόνο σε καθήκον. Οι κοινωνικές πιέσεις, ο φόβος της απομόνωσης, η ανάγκη για διατήρηση της «τιμής», τροφοδοτούν έναν φαύλο κύκλο όπου η βία μοιάζει φυσική συνέπεια, τονίζει η ψυχολόγος.
Για τον κύριο Πράνταλο η σιωπή δεν είναι κάτι που αφορά μόνο την οικογένεια, είναι κάτι συλλογικό με ευρύτερες κοινωνικές προεκτάσεις.
«Εάν κάποιος παραμείνει στο εθιμοτυπικό προαστικό δεδομένο, τότε αποσιωπά ότι οι σύγχρονες αστικές κοινωνίες έχουν ως συστατικό τους τη βία με τις διάφορες μορφές της ως επίλυση διαφορών κυρίως δε οικονομικών και πολιτικών».
Η παιδική ψυχή μέσα στον κύκλο του αίματος
Τα παιδιά που μεγαλώνουν σε περιβάλλοντα εκδίκησης μαθαίνουν να φοβούνται την αδυναμία. Η ψυχολόγος περιγράφει με ανησυχία τις επιπτώσεις αυτής της ανατροφής:
«Συχνά βιώνουν άγχος, ανασφάλεια και εσωτερικές συγκρούσεις ανάμεσα στην ανάγκη για αγάπη και στην υποχρέωση για εκδίκηση».
Ο κ. Πράνταλος αναφέρει με τη σειρά του:
«Στο πλαίσιο αυτό λοιπόν δεν μπορεί να γίνει λόγος για κάποια τοπική ιδιομορφία, ή ιδιαιτερότητα που δεν διαμεσολαβείται από το γενικό κοινωνικό, δηλαδή τις κοινωνικές, οικονομικές, πολιτικές και εν τέλει ιστορικές συνθήκες που με βάση αυτές χαρακτηρίζεται η οποιαδήποτε κοινωνία».
Η συναισθηματική αποστασιοποίηση γίνεται άμυνα, η δυσπιστία τρόπος επιβίωσης.
«Ο θυμός και η δυσπιστία γίνονται τρόπος ύπαρξης», τονίζει η Μαρία Κωνσταντίνα Βιτάλη, υπογραμμίζοντας πως αυτά τα παιδιά, ως ενήλικες, αναπαράγουν συχνά τα ίδια μοτίβα επιθετικότητας στις δικές τους σχέσεις.
Πώς σπάει η αλυσίδα
Κι όμως, ο κύκλος δεν είναι άθραυστος. Μπορεί να «σπάσει», αν το τραύμα αναγνωριστεί και ειπωθεί.
«Η θεραπεία δεν έρχεται με τη σιωπή, αλλά με τη συζήτηση, την εκπαίδευση στη συναισθηματική νοημοσύνη και τη δημιουργία ασφαλούς περιβάλλοντος, όπου οι άνθρωποι μπορούν να πενθήσουν και να αναστοχαστούν», λέει η ψυχολόγος.
Ο κ. Πράνταλος καταλήγει ότι η οικογένεια δεν μπορεί να φέρει τη μοναδική ευθύνη για να «σπάσει» ο κύκλος της βίας και της εκδίκησης, ιδιαίτερα στη σύγχρονη εποχή που οι γονείς καλούνται να εργάζονται πολλές ώρες και βρίσκονται αντιμέτωποι με πολλαπλές προκλήσεις.
«Πριν ένα χρόνο, ως απάντηση στην ανήλικη παραβατικότητα, υιοθετήθηκε η αυστηροποίηση των ποινών ως λύση. Ένα χρόνο μετά ας αναλογιστεί ο καθένας πού ακριβώς βρισκόμαστε».
Η αλλαγή, όπως αναφέρει η κ. Βιτάλη, ξεκινά από την οικογένεια, το σχολείο, την κοινότητα και από κάθε θεσμό που μπορεί να προσφέρει στα παιδιά ένα διαφορετικό αφήγημα, πως «η δύναμη δεν βρίσκεται στην εκδίκηση, αλλά στη δυνατότητα να επιλέγεις τη ζωή και τη συμφιλίωση».
Η βεντέτα, δεν είναι μόνο μια ιστορία αίματος. Είναι μια ιστορία συναισθηματικής κληρονομιάς. Και όπως κάθε ιστορία, μπορεί, αν ειπωθεί αλλιώς, να αλλάξει το τέλος της.
