Οι πηγές αναφέρουν ότι ιδίως στην ύστερη βυζαντινή περίοδο έπαιζε σημαντικό ρόλο ως η τελευταία γραμμή άμυνας της πόλης, ενώ εκεί διαβιούσαν και οι αριστοκράτες της
Ο ίδιος ο αρχιεπίσκοπος ιερουργούσε στους περίλαμπρους ναούς της, κάτι που επιβεβαιώνει τη σημασία της. Ωστόσο, η Ακρόπολη της Θεσσαλονίκης έχει δώσει ελάχιστα ανασκαφικά δεδομένα από τους τελευταίους βυζαντινούς αιώνες. Μέχρι πρόσφατα, που σε μία σωστική ανασκαφή ανακαλύφθηκε ένας άγνωστος στους μελετητές ναός, των λεγόμενων παλαιολόγειων χρόνων, ο οποίος ήρθε στο φως μαζί με το κοιμητήριο που αναπτυσσόταν γύρω του. Τα δύο κτίσματα δεν συμπληρώνουν απλώς την εικόνα μας για την Ακρόπολη· ειδικά ο ναός, έχει και κάτι που τον καθιστά μοναδικό.
«Η περιοχή ήταν μια μικρή πόλη πάνω από την πόλη, για την οποία όμως έχουμε περιορισμένες πληροφορίες», εξηγεί στην «Κ» η Κατερίνα Κούσουλα, δρ αρχαιολόγος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Πόλης Θεσσαλονίκης και επιστημονική υπεύθυνη της ανασκαφής. «Επομένως, ένας ναός σε σχετικά καλή κατάσταση διατήρησης, είναι μεγάλο εύρημα. Οι πηγές μας λένε λίγα πράγματα για τη βυζαντινή Ακρόπολη, όπως ότι ήταν ισχυρή η παρουσία της άρχουσας τάξης και ότι εκεί υπήρχαν πολλοί ναοί και μονές, που δεν έχουν αποκαλυφθεί. Εχουν βρεθεί παλαιοχριστιανικά μνημεία, όπως μια μεγάλη βασιλική νότια από το Επταπύργιο. Ουσιαστικά λοιπόν, ο πρώτος βυζαντινός ναός που εντοπίζεται στην Ακρόπολη της Θεσσαλονίκης, είναι αυτός. Πρόκειται για ένα ακόμα παλαιολόγειο μνημείο της πόλης, που ως γνωστόν ήταν πολύ σημαντική, ειδικά στην εποχή των Παλαιολόγων».
Ο ναός έχει δύο κατασκευαστικές φάσεις: μία μετά τα μέσα του 13ου αιώνα και μία ακόμα, στις αρχές του 14ου, μέχρι την καταστροφή του, στις αρχές του 15ου. Οπως λέει η κ. Κούσουλα, που μαζί με τους αρχαιολόγους Αναστασία Λίνδα και Χαρίλαο Γουίδη παρουσίασαν τον Σεπτέμβριο τα ευρήματά τους στη Συνάντηση Ελλήνων Βυζαντινολόγων στην Κομοτηνή, το τμήμα που εντοπίστηκε είναι η κόγχη του ιερού (στην πρώτη, πεντάπλευρη φάση της και στη δεύτερη, που επαναδιαμορφώθηκε ως κυκλική), καθώς και ένα κομμάτι από το βόρειο διαμέρισμα, που πιθανότατα αποτελεί τμήμα του περιστώου. Αλλα μεγάλα μνημεία της Θεσσαλονίκης, από την ίδια περίοδο και με ανάλογη πολυτέλεια, είναι μεταξύ άλλων ο Αγιος Νικόλαος ο Ορφανός, το Καθολικό της Μονής Βλατάδων και εκείνο της Μονής Αγίου Παντελεήμονος. «Η Θεσσαλονίκη γνώριζε τότε τεράστια ανάπτυξη, καλλιτεχνικά και πολιτιστικά και έλαμπε μέσα στην αυτοκρατορία, λίγο πριν από την τελική της κατάρρευση, κάτι πολύ συνηθισμένο», σημειώνει η αρχαιολόγος αναφερόμενη στην περίοδο αμέσως μετά τη Λατινική κατάκτηση, την οποία χαρακτηρίζουν μεταξύ άλλων οι δυναστικές έριδες και οι εντός των τειχών βιαιότητες, μέχρι την τελική υποταγή της στους Οθωμανούς.
«Η πόλη γνώριζε τότε τεράστια ανάπτυξη, καλλιτεχνικά και πολιτιστικά λίγο πριν από την τελική της κατάρρευση», λέει η αρχαιολόγος Κατερίνα Κούσουλα.
Στα ευρήματα περιλαμβάνονται η κυβική Αγία Τράπεζα, ένα ένσταυρο χάλκινο σκεύος, νομίσματα και κεραμικά, ωστόσο ιδιαίτερη σημασία έχουν οι τοιχογραφίες της δεύτερης φάσης της κόγχης, όπως η παράσταση της Ακρας Ταπείνωσης του Χριστού, η παράσταση του Μελισμού, αλλά και η εικόνα της Θεοτόκου Πλατυτέρας, έργο υψηλής τέχνης από τις αρχές του 14ου αιώνα, το οποίο συνέθεσαν οι αρχαιολόγοι, οι συντηρητές και οι μηχανικοί της ΕΦΑ Πόλης Θεσσαλονίκης, από σπαράγματα, ορισμένα εκ των οποίων φέρουν χρυσή επίστρωση. «Μόνο κατά προσέγγιση μπορούμε να πούμε τι σχήμα και τι μέγεθος είχε ο ναός», λέει η Κατερίνα Κούσουλα, «όμως μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα ότι ήταν μια πολυτελής κατασκευή. Το δείχνουν οι υψηλής ποιότητας τοιχογραφίες –κάποιες από τις οποίες έχουν φύλλα χρυσού στους φωτοστέφανους– καθώς και η ποιότητα των ευρημάτων από τις ταφές του νεκροταφείου».
Κοιμητήριο κοινότητας
Το νεκροταφείο, με τις 57 πυκνές ταφές του, που επίσης ιδρύθηκε μετά τα μέσα του 13ου αιώνα, έχει τη δική του σημασία. «Δείχνει ανθρώπους που είχαν κάποια οικονομική επιφάνεια», λέει η κ. Κούσουλα αναφερόμενη σε κοσμήματα και στοιχεία ένδυσης που εντοπίστηκαν, ενώ προσθέτει ότι η παρουσία ανδρών, γυναικών και παιδιών φανερώνει κοιμητήριο κοινότητας, όχι μονής. Αξιοσημείωτες είναι οι ταφές δύο ιδιαίτερα μεγαλόσωμων ανδρών και μιας εγκύου. «Το ανθρωπολογικό υλικό», καταλήγει, «θα εξεταστεί ξεχωριστά, ώστε να εξαχθούν ασφαλέστερα συμπεράσματα σχετικά με τους ανθρώπους που ήταν θαμμένοι στο συγκεκριμένο κοιμητήριο».
Πηγή: kathimerini.gr
