Η Μαρία Κάλλας συνεχίζει να εμπνέει, όχι μόνο μέσα από την αξεπέραστη φωνή της, αλλά και μέσα από ιστορίες που φωτίζουν τη ζωή και την ψυχή της με τρόπο παραμυθένιο και συνάμα αληθινό.
Η συγγραφέας και ποιήτρια κ. Χρύσα Κοντογεωργοπούλου μιλά στο stinpena.gr για το νέο της βιβλίο “Η Μαρία Κάλλας και τα κρυστάλλινα σκαλοπάτια της οκτάβας“*, που συστήνει στα παιδιά –και όχι μόνο– τη μεγάλη ντίβα, μέσα από μια «εικονογραφημένη συνεπτυγμένη βιογραφία», όπως η ίδια το περιγράφει. «Δεν είναι ακριβώς παραμύθι, περισσότερο είναι η οπτική της Αγλαΐας Ξενάκη-Περράκη», σημειώνει, τονίζοντας ότι στόχος είναι «να ξυπνάμε και όχι να κοιμίζουμε». Για τη μοναδικότητα της Κάλλας, η ίδια προσθέτει με συγκίνηση: «Η φωνή της είναι σαν να έρχεται από το βάθος ενός ανθοδοχείου γεμάτου άνθη· κάτι ουράνιο, σχεδόν μεταφυσικό».
Κυρία Κοντογεωργοπούλου, τι ήταν αυτό που σας ώθησε να αφηγηθείτε τη ζωή της Μαρίας Κάλλας μέσα από τη μορφή ενός παραμυθιού;
Δεν είναι ακριβώς παραμύθι, περισσότερο είναι η οπτική της Αγλαΐας και του Σωτήρη (Σωτήρη Φασούλα – εκδότη της Περισπωμένης ο οποίος επιμελήθηκε με προσωπική φροντίδα την υπέροχη αυτή έκδοση με τα πολυτελή χαρτιά και τις τετραχρωμίες κτλ) και το τελικό αποτέλεσμα, είναι πολύ ωραίο. Είναι μία εικονογραφημένη έκδοση μιας συνεπτυγμένης βιογραφίας – ή εκτενούς παρουσίασης-της Μαρίας Κάλλας για παιδιά και μεγάλους και μια εικονογράφηση πλουμιστή οδηγεί κατ’ ευθείαν τη σκέψη-πάντα-στα παραμύθια. Το γεγονός ότι στην εισαγωγή μιλάμε για παραμύθι, λειτουργεί περισσότερο ως «καμπάνα» που σημαίνει την έναρξη μιας ιστορίας σαν παραμύθι. Βέβαια, στον πρόλογο το αναφέρουμε ως αληθινό παραμύθι, που, όπως όλα τα παραμύθια δεν είναι για να κοιμίζουμε αλλά για να ξυπνάμε. Κι αυτό ήταν που μας ώθησε να το κάνουμε έτσι…ως πιο ελκυστικό, ειδικά για παιδιά.
Το βιβλίο χαρακτηρίζεται ως «για παιδιά από 8 έως 108 ετών». Τι σημαίνει για εσάς αυτή η διατύπωση και πώς θέλετε να αγγίξετε τα παιδιά αλλά και τους ενήλικες αναγνώστες;
Μα με έναν παραμυθένιο τρόπο κάνουμε γνωστό το εύρος του αναγνωστικού κοινού. Αντί να πούμε «για παιδιά και μεγάλους», απλώς το λέμε αλλιώς…Και αυτός ο τρόπος, νομίζω, «τραβάει» μικρούς και μεγάλους…
Η Μαρία Κάλλας είναι μια διεθνής προσωπικότητα με τεράστιο έργο. Πώς καταφέρατε να επιλέξετε τα στιγμιότυπα που θα αποτυπώσουν τη ζωή και την ψυχή της χωρίς να χαθεί η παιδική ματιά;
Είναι ο τρόπος με τον οποίο «χτίζεται» το αφήγημα της ζωής και του έργου της· αλλά κι επειδή πολλά πράγματα στη ζωή της έμοιαζαν παραμύθι ( η «μεταμόρφωσή» της σε μια πανέμορφη γυναίκα, ο δεσμός της με τον πλουσιότερο άνθρωπο του κόσμου, έναν «πρίγκιπα» δηλαδή, η τεράστια δόξα αλλά και ο φθόνος αρκετών), αποτελούν σαφή παραμυθικά στοιχεία. Δέστε λίγο: η Σταχτοπούτα, η Χιονάτη, Ο Ρουμπελστίτσκιν και πολλά ακόμη παραμύθια, ενέχουν στοιχεία από τη ζωή της Μαρίας… εκτός βέβαια απο το ότι αυτο/ές ζήσαν καλά αλλά κι εμείς καλύτερα… αυτό το κι «εμείς καλύτερα», βέβαια, με βάζει σε σκέψεις για το πόσο καλά έζησαν εκείνοι – αν και μπορεί να είναι για να μη…ζηλέψουμε κι εμείς.
Δε βασίστηκε σε κανέναν «πρίγκιπα» όπως οι Χιονάτες και οι Σταχτοπούτες…
Στο βιβλίο αναφέρετε ότι πρόκειται για «το αληθινό παραμύθι της Μαρίας Κάλλας». Τι καθιστά την ιστορία της τόσο παραμυθένια και ταυτόχρονα αληθινή;
Τα παραμυθένια τα ανέφερα στην παραπάνω ερώτηση. Τα αληθινά –και εξαιρετικά διδακτικά – ειδικά για τα παιδάκια-είναι το ότι αυτή η γυναίκα ήταν ένα αυτοδημιούργητο άτομο. Δε βασίστηκε σε κανέναν «πρίγκιπα» όπως οι Χιονάτες και οι Σταχτοπούτες. Ναι, φυσικά και την «έφτιαξε» αρχικά ο Μενεγκίνι, θα πρέπει να το παραδεχτούμε αυτό, αλλά ως μέντωρ και όχι ως ένας πλούσιος σύζυγος. Αδυνάτισε, ταξίδεψε μόνη της, μικρό κορίτσι για την Αμερική-φανταστείτε-, μελετούσε και εξασκείτο ατελείωτες ώρες, δούλεψε (σε «κανονικές» δουλειές), αγωνίστηκε, πάλεψε με γίγαντες (διευθυντές λυρικών θεάτρων, φθονερούς συναδέλφους, μια «δύσκολη» περίπτωση για εκείνη μητέρας-έστω κι αν εννοείται ότι κι εκείνη συνέβαλε στο φαινόμενο Κάλλας, όσο κι αν δεν ακούγεται και πολύ η άποψη αυτή)… Συνοπτικά, το αληθινό στοιχείο είναι η σκληρή πραγματικότητά της και το πόσο άξια την αντιπαρήλθε…
Είμαι σίγουρη ότι όντως ένας μεγάλος άνθρωπος δε θα γυρίσει την πλάτη σε αυτό το εξώφυλλο, σε αυτή την υπέροχη ιδέα της Αγλαΐας να την εμφανίζει με την κόκκινη, παραμυθένια τουαλέτα στη γνωστή οπερατική στάση της και πίσω τα «κρυστάλλινα σκαλοπάτια της οκτάβας»
Ως ποιήτρια με βραβευμένο έργο, ποια ήταν η μεγαλύτερη πρόκληση στη μετάβαση από την ποίηση στη συγγραφή ενός παιδικού –αλλά και διαγενεακού– αφηγήματος;
Ω, ήρθε τόσο, μα τόσο φυσικά, το ένιωσα σα χρέος απέναντι σε αυτό τον μεγαλειώδη άνθρωπο. Όσο για το διαγενειακό-τι ωραία λέξη κύριε Παινεσάκη-, μου άρεσε να απευθύνεται με έναν τρόπο σε όλους. Ναι, είμαι σίγουρη ότι όντως ένας μεγάλος άνθρωπος δε θα γυρίσει την πλάτη σε αυτό το εξώφυλλο, σε αυτή την υπέροχη ιδέα της Αγλαΐας να την εμφανίζει με την κόκκινη, παραμυθένια τουαλέτα στη γνωστή οπερατική στάση της και πίσω τα «κρυστάλλινα σκαλοπάτια της οκτάβας». Το είδα με τα μάτια μου, το άκουσα από ανθρώπους σχεδόν αιωνόβιους ότι τους τράβηξε αυτή η μαγευτική εικόνα. Κι επιπλέον, η μεγαλύτερη πρόκληση ήταν ότι πρόκειται για την Κάλλας, τη σπουδαιότερη ελληνίδα μετά τους αρχαίους τραγικούς και τον Δομήνικο (Θεοτοκόπουλο), όπως διάβασα σ’ ένα επιστημονικό –νομίζω αμερικανικό- περιοδικό.
Σε ποιο βαθμό πιστεύετε ότι τέτοια βιβλία μπορούν να φέρουν τα παιδιά πιο κοντά στην όπερα και γενικότερα στη μουσική παιδεία;
Στον υπέρτατο βαθμό, πραγματικά! Κι αυτό το είδα από την ανταπόκριση των μαθητών μου στο Πρότυπο Γυμνάσιο Αναβρύτων, όπου και υπηρετούσα πέρυσι ως φιλόλογος. Πολύ πριν εκδοθεί το βιβλίο, τους είχα μιλήσει για την Κάλλας βάζοντάς τους να ακούσουν άριες και μιλώντας τους για το επικείμενο βιβλίο για εκείνη. Τα παιδιά είχαν μαγευτεί, και μάλιστα, στην παρουσίαση που προβλέπεται να γίνει-συν Θεώ-την ημέρα των γενεθλίων της, στις 2 Δεκεμβρίου, κάποιοι μαθητές/μαθήτριες θα λάβουν μέρος.
Η εικονογράφηση της Αγλαΐας Περράκη δίνει μια ξεχωριστή διάσταση στο βιβλίο. Πώς βιώσατε αυτή τη συνεργασία και πώς θεωρείτε ότι η εικαστική της γλώσσα «συνομιλεί» με το δικό σας κείμενο;
Μα ήταν μεγάλη χαρά η συνεργασία με την Αγλαϊα, με μια εικαστικό του διαμετρήματός της, πολυβραβευμένη και μάλιστα πριν κάποιες εβδομάδες με το δεύτερο βραβείο στη Μπιενάλε του Λονδίνου! Είναι μια ζωγράφος που αποτυπώνει το εσωτερικό μας «τοπίο», όπως συνέβη με το βραβευμένο της έργο στη Μπιενάλε, στο οποίο αποκαλύπτει όλο το φως της ψυχής και της παρουσίας μιας εξαδέλφης της με ειδικές δεξιότητες. Στο βιβλίο κατάφερε ακριβώς αυτό: έναν διάλογο με το κείμενό μου, ακολουθώντας το δημιουργικά και αποτυπώνοντας με το πινέλο της αυτό που δεν γράφεται καν…π.χ. στην εικόνα που η Μαρία μωρό είναι στην αγκαλιά της μητέρας της, φαίνεται μόνο το χέρι που την βαστά. Επίτηδες δεν μας αφήνει» να δούμε το πρόσωπο της μάνας, ακριβώς για να δείξει την περίπλοκη και δύσκολη σχέση που είχαν στη διάρκεια της ζωής τους οι δύο γυναίκες.
Θα ήθελα να είχα γεννηθεί νωρίτερα και να ήμουν σε ηλικία που να μπορούσα να την ακούσω…
Υπάρχει κάποιο στιγμιότυπο από τη ζωή της Μαρίας Κάλλας που σας συγκίνησε ιδιαίτερα κατά την έρευνα και θέλατε οπωσδήποτε να το εντάξετε στο βιβλίο;
Μα είναι τόσα πολλά… με συγκίνησε όταν, στις Στροφάδες, ένα μικρό νησιωτικό σύμπλεγμα στο Ιόνιο, Μεγάλη Παρασκευή, έψαλε με τον μοναδικό καλόγερο του Μοναστηριού τους ύμνους της Μεγάλης Παρασκευής. Θα ήθελα τόσο να ήμουν εκεί να την άκουγα… το ίδιο με συγκίνησε και η Επίδαυρος, επίσης θα ήθελα να είχα γεννηθεί νωρίτερα και να ήμουν σε ηλικία που να μπορούσα να την ακούσω… να δω εκείνα τα χέρια που-σύμφωνα με την Αμαλία Μεγαπάνου – τα ύψωνε στον ουρανό στην Κάστα Ντίβα και θαρρούσες πως θα κατέβαζε ένα αστέρι από τον ουρανό. Και τόσα άλλα ακόμα…
Ποια ήταν η δική σας προσωπική σχέση με τη Μαρία Κάλλας πριν ξεκινήσετε αυτό το συγγραφικό ταξίδι; Ήταν θαυμασμός από παλιά ή ανακαλύψατε εκ νέου την προσωπικότητά της μέσα από την έρευνα;
Με τη Μαρία Κάλλας έχω μια πολύ προσωπική, μεταφυσική σχέση που δεν αρμόζει να αναπτύξω γιατί πρόκειται για μια αίσθηση, όπως είπα και πριν, πολύ προσωπική, είναι για μένα μια μορφή βαθιά μητρική, εμπνευστική και τρυφερή…. όχι, δε την ένιωθα πάντα έτσι, δε την είχα ανακαλύψει. Σε καμία περίπτωση όμως δε με οδήγησε στην ανακάλυψη-αποκάλυψη αυτή η έρευνα για το Βιβλίο. Αντίστροφα ήταν τα πράγματα! Η ανακάλυψή της πριν δυο σχεδόν τρία χρόνια, μια βραδιά στη Νόρμα στο Ηρώδειο, ήταν που μου γέννησε την ανάγκη να ασχοληθώ μαζί της σχεδόν εμμονικά… Επί τρία χρόνια διάβαζα και μελετούσα, αλήθειες και ψέματα για κείνη, με τον ίδιο τρόπο ακριβώς που εκπόνησα τη διδακτορική μου διατριβή στην Αρχαιολογία. Έγραψα ένα άρθρο αδημοσίευτο ακόμα-, έμαθα και άκουσα όλες τις όπερες στις οποίες τραγούδησε, μελέτησα δεκάδες βιβλία-έχω πλέον μια ολόκληρη βιβλιοθήκη της, μια μικρή περιουσία… εκείνη τη βραδιά στο Ηρώδειο ήταν σα να με κάλεσε η ίδια, ένιωσα μια απίστευτη ενέργεια να με τυλίγει, σχεδόν να μου υπαγορεύει αυτά που γράφω στο βιβλίο. Ήμουν με μια επιστήθια φίλη, την Όλγα, και το θυμάται κι εκείνη με πολλή μεγάλη συγκίνηση και σχεδόν ανατριχίλα. Αφιέρωσα μάλιστα στη μνήμη της, την ποιητική μου συλλογή «Εξ αποστάξεως», η οποία κυκλοφόρησε λίγους μήνες μετά, τον Δεκέμβριο του 2023, επέτειο των 100 χρόνων από τη γέννησή της.
Η δική της φωνή που, όπως γράφω και στο βιβλίο, είναι «σα να έρχεται από το βάθος ενός ανθοδοχείου γεμάτου άνθη», είναι κάτι ουράνιο, σχεδόν μεταφυσικό…
Τέλος, τι εύχεστε να «ξυπνήσει» αυτό το βιβλίο μέσα στους μικρούς και μεγάλους αναγνώστες που θα το κρατήσουν στα χέρια τους;
Να την ανακαλύψουν! Να καταλάβουν μικροί και μεγάλοι,, πώς το σύνολο των χαρισμάτων της και της εσωτερικής της δύναμης την οδήγησαν στο να είναι η μοναδική, μέχρι σήμερα και για πάντα, ανάμεσα σε φωνές επίσης υπέροχες, αυτή θα ξεχωρίζει σαν ένα άνθος που έχει όχι μόνο χρώμα και ομορφιά, αλά κι ένα μοναδικό, παραδείσιο άρωμα. Πολλές σοπράνο σήμερα με καταπληκτικές φωνές, είναι πανέμορφα άνθη που δε μυρίζουν, σα μια καμέλια ας πούμε. Η δική της φωνή που, όπως γράφω και στο βιβλίο, είναι «σα να έρχεται από το βάθος ενός ανθοδοχείου γεμάτου άνθη», είναι κάτι ουράνιο, σχεδόν μεταφυσικό… Και τα «κρυστάλλινα σκαλοπάτια» είναι οι δυσκολίες της, έτσι καθώς είχε μιαν ανοδική πορεία, σα ν΄ανέβαινε σε μιαν εύθραυστη-σαν από κρύσταλλο-σκάλα. Και ευελπιστώ ν’ ακολουθήσουν το παράδειγμά της, να κυνηγήσουν το όνειρό τους και να το κάνουν πραγματικότητα, δημιουργία, ζωή. Δεν υπάρχει μεγαλύτερη ευτυχία, γιατί αυτό δεν εξαρτάται από κανέναν, παρά μόνον από τον ίδιο τον άνθρωπο που το πράττει. Αν το ήξερε αυτό κι εκείνη, ίσως και να ζούσε μέχρι πρόπερσι, που θα συμπλήρωνε τα 100 της χρόνια-γιατί όχι-. Αλλά αναλώθηκε και σε σχέσεις που της κόστισαν πολλά, και δε μιλώ μόνο γι’ αυτή με τον εφοπλιστή –αυτό είναι το πιο αδιάφορο κομμάτι για έναν λάτρη της Κάλλας- αλλά και για άλλες, δήθεν φιλικές ή συναδελφικές αλλά βαθιά προδοτικές… Ωστόσο, εισπράττω τη χαρά της από κει ψηλά, από το συννεφάκι της, όπως έλεγε, τη θέρμη της αγκαλιάς της, και, παρότι δεν απέκτησε ποτέ παιδιά, αισθάνομαι την ευλογία του ότι θα έχει πλέον πολλά πολλά παιδιά εδώ στη γη-και ίσως και στον ουρανό- που θα τη λατρεύουν.
*Η Μαρία Κάλλας και τα κρυστάλλινα σκαλοπάτια της οκτάβας, κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις “Περισπωμένη”
