Σε έναν κόσμο που κυριαρχείται από φευγαλέες τάσεις και ψηφιακούς περισπασμούς, η αναβίωση ενός Ρώσου μυθιστοριογράφου του 19ου αιώνα μπορεί να φαίνεται απίθανη.
Ωστόσο, ο Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι – ένας από τους πιο βαθυστόχαστους χρονογράφους της ανθρώπινης ψυχής στη λογοτεχνία – έχει βρει ένα εκπληκτικό νέο σπίτι ανάμεσα στους χρήστες του TikTok και του Instagram.
Πρωταγωνιστής αυτής της αναβίωσης είναι η νουβέλα του Λευκές νύχτες του 1848, μια βαθιά εσωστρεφής ιστορία μοναξιάς, αγάπης και νοσταλγίας. Κάποτε παραγκωνισμένη σε ακαδημαϊκές συζητήσεις και εξειδικευμένους λογοτεχνικούς κύκλους, η νουβέλα έχει πλέον κατακτήσει τη φαντασία μιας νέας γενιάς, αποδεικνύοντας ότι ακόμη και στην εποχή των βίντεο των 15 δευτερολέπτων και του περιεχομένου που καθοδηγείται από αλγόριθμους, η διαχρονική αφήγηση εξακολουθεί να έχει απήχηση. Μάλιστα, ακόμη και τα βιβλιοπωλεία έχουν παρατηρήσει την τάση. Το ιστορικό βιβλιοπωλείο Hatchards του Λονδίνου ανέφερε μια απροσδόκητη αύξηση των πωλήσεων των Λευκών Νυχτών, ενώ η έκδοση της νουβέλας από την Penguin Classics έγινε ένα από τα πιο περιζήτητα μεταφρασμένα έργα στο Ηνωμένο Βασίλειο.
BookTok και η δύναμη της μοναξιάς
Μεγάλο μέρος της νεοαποκτηθείσας δημοτικότητας των Λευκών Νυχτών μπορεί να αποδοθεί στο #BookTok, μια λογοτεχνική υποκοινότητα στο TikTok όπου οι χρήστες συζητούν και προτείνουν βιβλία. Το hashtag #Dostoevsky έχει συγκεντρώσει εκατομμύρια προβολές, με βίντεο που παρουσιάζουν σχολιασμένα αντίγραφα των Λευκών Νυχτών, συναισθηματικές αναγνώσεις βασικών αποσπασμάτων και προβληματισμούς για τα θέματά του. Μια viral ανάρτηση αναφέρει μάλιστα: «Νομίζετε ότι γνωρίζετε τη μοναξιά μέχρι να διαβάσετε τις Λευκές Νύχτες.»
Η αισθητική μοναξιά (Aesthetic loneliness) είναι μια ιδέα που συνδυάζει τη ρομαντική μελαγχολία με τον αυτοστοχασμό και που υπήρξε βασικός μοχλός της επιτυχίας της νουβέλας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Οι χρήστες συνδυάζουν αποσπάσματα από το βιβλίο με μελαγχολικές εικόνες: ομιχλώδεις δρόμους, δωμάτια με κεριά, παράθυρα γεμάτα βροχή και την απαλή λάμψη των φώτων της πόλης. Η ονειρική ατμόσφαιρα της νουβέλας, σε συνδυασμό με το συναισθηματικό της βάθος, την καθιστά ιδανικό υποψήφιο για το είδος της ρομαντικοποιημένης θλίψης που ανθίζει σε πλατφόρμες όπως το TikTok και το Instagram.
Γιατί οι Λευκές Νύχτες έχουν απήχηση τώρα;
Με μόλις πάνω από 80 σελίδες, οι Λευκές νύχτες είναι ένα από τα μικρότερα έργα του Ντοστογιέφσκι, ωστόσο έχει μεγάλη συναισθηματική δύναμη. Η ιστορία ακολουθεί έναν ανώνυμο αφηγητή, έναν ονειροπόλο που χάνεται στις σκέψεις του, καθώς περιπλανιέται στους δρόμους της Αγίας Πετρούπολης κατά τη διάρκεια των αιθέριων λευκών νυχτών της πόλης, όπου το σκοτάδι δεν “κατεβαίνει” ποτέ πλήρως. Η μοναχική του ζωή αλλάζει όταν συναντά τη Ναστένκα, μια νεαρή γυναίκα που περιμένει τον απόντα εραστή της. Κατά τη διάρκεια τεσσάρων νυχτών, μοιράζονται τις βαθύτερες σκέψεις και επιθυμίες τους, δημιουργώντας μια έντονη αλλά φευγαλέα σχέση.
Η εξερεύνηση της νουβέλας για τον ανεκπλήρωτο έρωτα, την κοινωνική απομόνωση και τη λαχτάρα έχει αγγίξει το σύγχρονο κοινό. Οι αναγνώστες, ιδιαίτερα εκείνοι που ανήκουν στη γενιά Z, ταυτίζονται με τον εσωστρεφή πρωταγωνιστή του Ντοστογιέφσκι, του οποίου οι εσωτερικοί αγώνες αντικατοπτρίζουν τα σύγχρονα συναισθήματα αποσύνδεσης και νοσταλγίας στην ψηφιακή εποχή.
Αρκετοί παράγοντες όμως συμβάλλουν στην viral στιγμή της νουβέλας:
Η μεταπανδημική μοναξιά: Η πανδημία COVID-19 ενίσχυσε τα αισθήματα απομόνωσης και ενδοσκόπησης. Πολλοί νεαροί αναγνώστες ταυτίζονται με τον πρωταγωνιστή του Ντοστογιέφσκι, ο οποίος βιώνει βαθιά μοναξιά παρά το γεγονός ότι ζει σε μια πολύβουη πόλη – μια αίσθηση που αντικατοπτρίζεται στη σύγχρονη αστική ζωή.
Σύντομο αλλά βαθύ: Σε αντίθεση με το Έγκλημα και Τιμωρία ή τους Αδελφούς Καραμάζοφ, που απαιτούν σημαντική επένδυση χρόνου, οι Λευκές Νύχτες είναι προσιτές. Η συντομία της επιτρέπει στους νέους αναγνώστες να βιώσουν το υπαρξιακό βάθος του Ντοστογιέφσκι χωρίς να αισθάνονται καταβεβλημένοι.
Ρομαντική νοσταλγία: Υπάρχει μια αυξανόμενη γοητεία για τον ρομαντισμό του παλιού κόσμου, τις χειρόγραφες επιστολές και τις βαθιές συναισθηματικές ανταλλαγές – έννοιες που μοιάζουν όλο και πιο σπάνιες σε μια ψηφιακή εποχή άμεσων μηνυμάτων και φευγαλέων αλληλεπιδράσεων.
Αισθητική απήχηση: όπου τα βιβλία συχνά καταναλώνονται όχι μόνο για τις ιστορίες τους αλλά και για την αισθητική τους αξία.
Ο Ντοστογιέφσκι στην ψηφιακή εποχή
Αυτή η νέα εμμονή με τον Ντοστογιέφσκι εγείρει ένα ενδιαφέρον ερώτημα: Πώς ένας συγγραφέας γνωστός για το ψυχολογικό του βάθος, τις φιλοσοφικές του αναζητήσεις και τους μακροσκελείς μονολόγους του ευδοκιμεί σε μια εποχή γρήγορης κατανάλωσης και μειωμένης διάρκειας προσοχής;
Η απάντηση έγκειται στην ικανότητα των μέσων κοινωνικής δικτύωσης να αποστάζουν τη λογοτεχνία σε εύπεπτες, εντυπωσιακές στιγμές. Ένα μόνο απόσπασμα – είτε πρόκειται για την αγάπη, τον πόνο ή την αναζήτηση της σύνδεσης – μπορεί να γίνει viral, ωθώντας τους χρήστες να αναζητήσουν το πλήρες κείμενο. Επιπλέον, ο διαδραστικός χαρακτήρας πλατφορμών όπως το TikTok επιτρέπει στους αναγνώστες να μοιράζονται τις συναισθηματικές τους αντιδράσεις, κάνοντας τη λογοτεχνία να μοιάζει με μια κοινοτική εμπειρία και όχι με μια απομονωμένη αναζήτηση.
Ο Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι, ο οποίος κάποτε πέρασε χρόνια στην εξορία και υπέστη τεράστιες προσωπικές απώλειες, πιθανότατα θα γοητευόταν από την αναβίωση του έργου του στο ψηφιακό πεδίο. Ενώ έγραψε για τη ρωσική κοινωνία του 19ου αιώνα, τα θέματά του – μοναξιά, υπαρξιακή αγωνία, ανεκπλήρωτος έρωτας – είναι ακόμα συναφή και οικουμενικά. Οι λέξεις του, που κάποτε περιορίζονταν σε σκονισμένα ράφια βιβλιοθηκών και πανεπιστημιακά προγράμματα σπουδών, τώρα ευδοκιμούν στις οθόνες, αγκαλιασμένες από μια νέα γενιά που από ότι φαίνεται βρίσκει παρηγοριά στο βάθος τους.
Πηγή:protothema.gr
