Το ΑΕΠ της Θεσσαλίας αντιπροσωπεύει το 5,2% του ΑΕΠ της Ελλάδας με βάση στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ για το 2020 (σε τρέχουσες τιμές). Συγκεκριμένα, το 2,3% του ΑΕΠ της Ελλάδας προέρχεται από τον νομό Λάρισας, το 1,4% από τον νομό Μαγνησίας, το 0,8% από τον νομό Τρικάλων και το 0,7% από τον νομό Καρδίτσας. Εκτός από τις άμεσες ζημιές που θα πρέπει να καλύψει το κράτος, υπάρχουν πολύ περισσότερες από τις απώλειες εσόδων που θα έχει το κράτος. Η απώλεια έστω και 1% από το ΑΕΠ σημαίνει ότι το κράτος χάνει περίπου ένα δις κατά έτος από ΄φόρους που θα μπορούσε να είχε εισπράξει. Δηλαδή στα επόμενα 5 έτη θα έχει απώλειες εσόδων 5 δις τα οποία θα μπορούσαν να καλύψουν τις δαπάνες αποκατάστασης των πλημμυρών. Η όσο το δυνατό γρηγορότερη επαναλειτουργία της τοπικής οικονομίας έχει τεράστια σημασία.
Τα τελευταία χρόνια η ανθρωπότητα γίνεται μάρτυρας ολοένα και πιο καταστροφικών καιρικών φαινομένων. Από την Κίνα μέχρι τις ΗΠΑ και από την Ιαπωνία μέχρι την Ινδία, στην Λιβύη, Βουλγαρία, Ιταλία Γαλλία Γερμανία, οι πλημμύρες οδήγησαν σε τεράστιες απώλειες ζωών, εκτόπισαν εκατομμύρια ανθρώπους και προκάλεσαν ζημιές δισεκατομμυρίων σε περιουσίες και υποδομές. Οι πλημμύρες της Νέας Ορλεάνης (2005) κόστισαν $125 δις και πλημμύρησαν 230.000 km2 (έκταση όσο το Ηνωμένο Βασίλειο). Στο Τέξας το 2021 οι ζημίες από τις πλημμύρες στο Χιούστον και την διακοπή ρεύματος ανήλθαν σε 195 δις. Η κατάσταση ώθησε τις κυβερνήσεις να λάβουν έκτακτα μέτρα και τους πολίτες να αναλογιστούν τον ρόλο της ρύπανσης στην επιδείνωση αυτών των ακραίων καιρικών συνθηκών.
Σε περίπτωση καταστροφικής πλημμύρας, οι αρχές αντιμετωπίζουν τη διπλή πρόκληση της παροχής άμεσης ανακούφισης και της προετοιμασίας για μακροπρόθεσμη ανάκαμψη. Ακολουθεί μια ανάλυση του τι συνεπάγεται συνήθως μια τέτοια πολυεπίπεδη απόκριση:
Άμεσες δράσεις:
Έγινε η ασφαλής εκκένωση των κατοίκων από τις πληγείσες περιοχές. Κινητοποιήθηκαν οι πρώτοι διασώστες για τη διεξαγωγή επιχειρήσεων έρευνας και διάσωσης και τη χορήγηση πρώτων βοηθειών. Χρησιμοποιήθηκαν τα κανάλια μέσων ενημέρωσης για να ενημερωθεί το κοινό. Η ενημέρωση πρέπει να συνεχιστεί και τις επόμενες ημέρες της αποκατάστασης των ζημιών. Έκλεισαν οι δρόμοι που είναι αδιάβατοι και η κυκλοφορία κατευθύνεται μακριά από πληγείσες περιοχές για να αποτραπούν περαιτέρω ατυχήματα.
Οι υπηρεσίες κοινής ωφέλειας όπου χρειάζεται έκλεισαν το φυσικό αέριο, το ηλεκτρικό ρεύμα και το νερό στις πληγείσες περιοχές για να μειωθεί ο κίνδυνος για περαιτέρω ζημιές.
Διανέμονται πόροι όπως τρόφιμα, νερό, ιατρικές προμήθειες. Επίσης τροφές για τα εναπομείναντα ζώα. Ξεκίνησε μια αρχική εκτίμηση ζημιών σε υποδομές, κατοικίες και εμπορικά κτίρια. Στην συνέχεια πρέπει να γίνουν βραχυχρόνιες και μακροχρόνιες ενέργειες.
Βραχυπρόθεσμες δράσεις:
1. Αποκατάσταση υπηρεσιών κοινής ωφέλειας: Συντονισμός για την αποκατάσταση βασικών υπηρεσιών όπως το ηλεκτρικό ρεύμα, το νερό και το φυσικό αέριο.
2. Ιατρικές υπηρεσίες: Δημιουργία κινητών ιατρικών μονάδων και διάθεση πρόσθετων πόρων στα νοσοκομεία για την αντιμετώπιση της αύξησης των ιατρικών περιστατικών.
3. Αποχέτευση: Εφαρμογή μέτρων για την πρόληψη της εκδήλωσης ασθενειών, συμπεριλαμβανομένων των διαδικασιών διαχείρισης νεκρών ζώων, αποβλήτων και καθαρισμού του νερού.
4. Διανομή προμηθειών: Εξασφάλιση σταθερής αλυσίδας εφοδιασμού για βασικά αγαθά και υπηρεσίες προς τις πληγέντες περιοχές
5. Επισκευή υποδομής: Ξεκινούν εργασίες επισκευής σε κρίσιμες υποδομές όπως γέφυρες, δρόμους και καλώδια ηλεκτρικού ρεύματος.
6. Νόμος και τάξη: Αναπτύσονται πρόσθετες υπηρεσίες επιβολής του νόμου για τη διατήρηση του νόμου και της τάξης και για την πρόληψη λεηλασιών και άλλων εγκληματικών δραστηριοτήτων.
7. Συλλογή δεδομένων: Συλλογή δεδομένων για λεπτομερή εκτίμηση ζημιών, για να υπολογιστούν οι οικονομικές επιπτώσεις.
Μακροπρόθεσμες δράσεις:
1. Ανακατασκευή υποδομών και κτιρίων: Σχεδιασμός και εκκίνηση ανακατασκευής των κατεστραμμένων υποδομών, κατοικιών και δημόσιων υπηρεσιών.
2. Αποκατάσταση: Δημιουργία προγραμμάτων για την κοινωνικοοικονομική αποκατάσταση των πληγέντων κατοίκων.
3. Εκτίμηση Κινδύνων και Μελλοντικός Σχεδιασμός: Διεξαγωγή λεπτομερών αξιολογήσεων κινδύνου και ενημέρωση σχεδίων αντιμετώπισης καταστάσεων έκτακτης ανάγκης για καλύτερη προετοιμασία για μελλοντικές καταστροφές.
4. Περιβαλλοντική αποκατάσταση: Θα πρέπει να καταβληθούν προσπάθειες για την αποκατάσταση του φυσικού περιβάλλοντος που θα μπορούσε να περιλαμβάνει, αποκατάσταση εδάφους, κανάλια απορροών, στραγγίσεις εδαφών, δενδροφύτευση κ.λπ.
5. Εκπαίδευση και Κατάρτιση: Προγράμματα εκπαίδευσης και κατάρτισης της κοινότητας για την καλύτερη προετοιμασία του κοινού για μελλοντικά καταστροφικά γεγονότα.
6. Χρηματοοικονομικός Σχεδιασμός: Ανεύρεση κεφαλαίων και δημιουργεία ενός ειδικού προϋπολογισμού για την κάλυψη του κόστους ανάκαμψης και μελλοντικών σχεδίων ετοιμότητας.
7. Υπηρεσίες Ψυχικής Υγείας: Εφαρμογή μακροχρόνιας φροντίδας ψυχικής υγείας για τους πληγέντες κατοίκους, οι οποίοι μπορεί να υποφέρουν από διαταραχή μετατραυματικού στρες και άλλα ψυχολογικά ζητήματα.
Κάθε επίπεδο διακυβέρνησης, από το τοπικό, το περιφερειακό, έως το κεντρικό, έχει συνήθως έναν ρόλο να παίξει σε αυτές τις ενέργειες. Επιπλέον, ο ρόλος της διεθνούς βοήθειας της Ε.Ε. και των μη κυβερνητικών οργανώσεων μπορεί επίσης να είναι κρίσιμος στις προσπάθειες αρωγής.
Λόγω γεωγραφικών, κοινωνικών διαφορών και διαφορών υποδομής, τα συγκεκριμένα σχέδια ενδέχεται να διαφέρουν ανά περιοχή και είδους καταστροφή.
Οι υποδομές χρειάζονται ιδιαίτερο σχεδιασμό, διαχείριση, παρακολούθηση κατά την εκτέλεση και συνεχή επιτήρηση κατά την λειτουργεία τους.
Έργα ανθεκτικότητας για το μέλλον
Είναι απαραίτητος ο προβληματισμός για την αντιμετώπιση των απειλών που τέτοιες καταστροφές δημιουργούν. Η συχνότητα και η σφοδρότητα των ακραίων καιρικών φαινομένων πρέπει να ληφθούν ως «καμπανάκι» για ανασχεδιασμό όλη της κουλτούρας αντιμετώπισης φυσικών καταστροφών. Ο σχεδιασμός και η υλοποίηση έργων ανθεκτικότητας για τον μετριασμό των επιπτώσεων των φυσικών κινδύνων περιλαμβάνει μια πολύπλευρη προσέγγιση που απαιτεί συντονισμό σε διάφορα επίπεδα διακυβέρνησης, συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα, κοινοτική συμμετοχή και συχνά διεθνή συνεργασία.
Μέρος των κονδυλίων για την πράσινη ανάπτυξη θα πρέπει να διατεθούν για την δημιουργία υποδομών και μηχανισμών αντιμετώπισης σφοδρών καταστροφών από ακραία καιρικά φαινόμενα. Παρακάτω είναι μερικές από τις βασικές πτυχές που πρέπει να ληφθούν υπόψη:
Κατά την φάση του σχεδιασμού:
1. Εκτίμηση κινδύνου: Διεξαγωγή ολοκληρωμένων αναλύσεων προβλέψεων και αξιολογήσεων κινδύνου και ευπάθειας για να κατανοηθεί ο τύπος των φυσικών κινδύνων (π.χ. πλημμύρες, υπερχείλιση ποταμών) από τους οποίους κινδυνεύει περισσότερο μια κοινότητα.
2. Συμμετοχή ενδιαφερομένων: Τα μέλη της κοινότητας, τοπικές επιχειρήσεις και άλλα ενδιαφερόμενα μέρη πρέπει να συμμετέχουν στη διαδικασία σχεδιασμού.
3. Προϋπολογισμός και χρηματοδότηση: Προσδιορισμός των απαραίτητων κεφαλαίων για το έργο. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει δημόσια κεφάλαια, επιχορηγήσεις ή επενδύσεις του ιδιωτικού τομέα. Μετά τις πρόσφατες αυξήσεις των επιτοκίων για την αντιμετώπιση του πληθωρισμού, τα κεφάλαια έχουν πλέον πολύ αυξημένο κόστος. Σε σχέση με την προηγούμενη εικοσαετία όπου τα επιτόκια είχαν φθάσει κάτω από 0,5%, το κόστος δανεισμού σήμερα είναι πολλαπλάσιο. Ο δανεισμός σημαίνει ότι πραγματοποιούμε τις δαπάνες και ωφελούμαστε τώρα αλλά μεταφέρουμε τις πληρωμές στις μελλοντικές γενιές συν την επιβάρυνση του κόστους. Οι πληγέντες συνάνθρωποι μας όμως θα πρέπει να αποζημιωθούν με κάθε τρόπο και κόστος.
4. Νομικό πλαίσιο: Τα σχέδιά θα πρέπει να συμμορφώνονται με τους τοπικούς, εθνικούς, ακόμη και διεθνείς νόμους και οδηγίες για τη διαχείριση καταστροφών.
5. Τεχνολογία και Ανάλυση Δεδομένων: Χρειάζονται συστήματα χαρτογράφησης GIS, προγνωστική μοντελοποίηση, drones και άλλη τεχνολογία για να αναλυθούν πιθανοί κινδύνοι και οφέλη από διαφορετικές παρεμβάσεις. Επίσης μόνιμες αναλύσεις δεδομένων και προβλέψεις επερχόμενων απειλών με την βοήθεια τεχνητής νοημοσύνης με αισθητήρες κλπ.
6. Πιλοτικές Μελέτες: Πριν από μεγάλης κλίμακας εφαρμογή, πρέπει να γίνουν πιλοτικές μελέτες για την αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας των προγραμματισμένων παρεμβάσεων.
Κατά την φάση της υλοποίησης
1. Ανθεκτικότητα Υποδομής: πρέπει να ενισχυθούν ή τροποποιηθούν οι υπάρχουσες υποδομές όπως φράγματα, αναχώματα, απορροές, αντιπλημμυρικά έργα και οικοδομικές προδιαγραφές για να αντέχουν σε ισχυρά φυσικά φαινόμενα.
2. Κατανομή πόρων: Θα πρέπει να εξασφαλιστούν επαρκείς πόροι, συμπεριλαμβανομένου ανθρώπινου δυναμικού, υλικών και τεχνογνωσίας.
3. Εκπαίδευση της κοινότητας: Θα πρέπει να οργανωθούν εκπαιδευτικά σεμινάρια και εργαστήρια για να εκπαιδευτεί η κοινότητα σχετικά με τον τρόπο προετοιμασίας και αντιμετώπισης των φυσικών κινδύνων.
4. Ενοποίηση τεχνολογίας: Εφαρμογή συστημάτων έγκαιρης προειδοποίησης, παρακολούθησης σε πραγματικό χρόνο και συστημάτων επικοινωνίας έκτακτης ανάγκης.
5. Περιβαλλοντικά μέτρα: Εφαρμογή βιώσιμων πρακτικών όπως η αναδάσωση, η διατήρηση του εδάφους και η διαχείριση των υδάτων για τον μετριασμό των περιβαλλοντικών κινδύνων, απορροές κλπ.
6. Παρακολούθηση και αξιολόγηση: Πρέπει να παρακολουθήται με συνέπεια η απόδοση διαφόρων παρεμβάσεων χρησιμοποιώντας προκαθορισμένους βασικούς δείκτες απόδοσης.
Αυτές είναι οι γενικές γραμμές στις οποίες λειτουργούν οι περισσότερες καλά προετοιμασμένες κυβερνήσεις ώστε να μειώσουν την οικονομική ζημιά και να ανακουφιστούν γρήγορα οι πληγέντες κάτοικοι
* Ο Γιώργος Ατσαλάκης είναι Οικονομολόγος, Αναπλ. Καθηγητής Πολυτεχνείου Κρήτης στο Εργαστήριο Ανάλυσης Δεδομένων και Πρόβλεψης
