Το 1971, ο τότε πρόεδρος των ΗΠΑ, Ρίτσαρντ Νίξον, κήρυξε τον «πόλεμο κατά του καρκίνου». Μόλις δύο χρόνια νωρίτερα, το πρόγραμμα Apollo είχε αποδείξει ότι ο άνθρωπος μπορεί να φτάσει στο φεγγάρι. Οι προσδοκίες ήταν μεγάλες. Ορισμένοι αισιόδοξοι γιατροί μιλούσαν ακόμη και για θεραπεία του καρκίνου μέσα σε λίγα χρόνια.
Είχαν άδικο. Σύμφωνα με στοιχεία που παρουσιάζει ο Economist σήμερα, κάθε ενήλικας έχει είτε νοσήσει, είτε γνωρίζει κάποιον που έχει. Στις πλούσιες χώρες, ο καρκίνος αναμένεται να χτυπήσει τον μισό ανδρικό πληθυσμό και το ένα τρίτο των γυναικών κάποια στιγμή στη ζωή τους. Στις ΗΠΑ είναι η δεύτερη πιο συχνή αιτία θανάτου, μετά τις καρδιοπάθειες, με 600.000 θύματα τον χρόνο. Παγκοσμίως, ευθύνεται για περίπου έναν στους έξι θανάτους. Αν ο στόχος ήταν η πλήρης θεραπεία μέσα σε μία ή δύο δεκαετίες, τότε ο πόλεμος χάθηκε.
Αλλά τα δεδομένα δείχνουν και κάτι πολύ διαφορετικό. Από τις αρχές της δεκαετίας του 1990, το ποσοστό θανάτων από καρκίνο, προσαρμοσμένο ως προς την ηλικία, μειώνεται σταθερά κάθε χρόνο.Στις ΗΠΑ είναι σήμερα σχεδόν κατά ένα τρίτο χαμηλότερο απ’ ό,τι ήταν πριν από 30 χρόνια. Η τάση είναι παρόμοια σε όλο τον αναπτυγμένο κόσμο. Αυτό που κάποιοι ονειρεύονταν ως αστραπιαία νίκη, αποδείχθηκε ένας πόλεμος φθοράς. Αλλά με απτά αποτελέσματα, σημειώνει ο Economist.
Από την παιδική λευχαιμία στα εμβόλια HPV
Μερικές νίκες είναι εντυπωσιακές. Η παιδική λευχαιμία ήταν σχεδόν θανατική καταδίκη. Πλέον, το ποσοστό πενταετούς επιβίωσης υπερβαίνει το 90%. Επειδή όμως ο καρκίνος δεν είναι μία μόνο ασθένεια, αλλά ένα πλήθος διαφορετικών παθολογιών, η πρόοδος προήλθε κυρίως από χιλιάδες μικρότερες νίκες: στον προσυμπτωματικό έλεγχο, στη χειρουργική, στα φάρμακα.
Οι επόμενες κατακτήσεις θα προέλθουν από τρεις κυρίως πηγές:
- Επέκταση της πρόληψης παγκοσμίως
- Η μεγαλύτερη—και ίσως πιο παραγνωρισμένη—επιτυχία στον αγώνα κατά του καρκίνου είναι η πρόληψη. Το κάπνισμα, για παράδειγμα, έχει μειωθεί δραματικά στις ανεπτυγμένες χώρες, αποτρέποντας περισσότερους από 3 εκατ. θανάτους από καρκίνο μόνο στις ΗΠΑ από το 1975. Όμως το κάπνισμα εξακολουθεί να ευθύνεται για το 20% των θανάτων από καρκίνο παγκοσμίως. Οι εκστρατείες κατά του καπνού σε φτωχότερες χώρες θα έχουν τεράστια οφέλη.
Φθηνότερα φάρμακα και αύξηση της πρόσβασης
Ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας, ένας από τους συχνότερους στις γυναίκες, οφείλεται σχεδόν αποκλειστικά στον ιό HPV. Η Βρετανία άρχισε να εμβολιάζει κορίτσια το 2008.
Μέχρι σήμερα, το ποσοστό εμφάνισης καρκίνου σε γυναίκες 20–29 ετών έχει μειωθεί κατά 90%. Με φθηνότερα εμβόλια, όπως αυτό που αναπτύχθηκε στην Ινδία, η μαζική πρόληψη γίνεται εφικτή και σε αναδυόμενες οικονομίες.
Η μελλοντική πρόοδος θα εξαρτηθεί από δύο βασικά βήματα: πρώτον, την αναγνώριση όσων διατρέχουν υψηλό κίνδυνο και δεύτερον, την έγκαιρη παρέμβαση. Οι επιστήμονες γνωρίζουν πλέον γενετικές μεταλλάξεις που αυξάνουν την πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου, όπως η BRCA-1. Όμως λιγότεροι από τους μισούς ασθενείς έχουν γνωστό προδιαθεσικό παράγοντα. Επιπλέον, μόνο ένα μικρό ποσοστό προκαρκινικών αλλοιώσεων (όπως οι πολύποδες στο έντερο) καταλήγουν σε καρκίνο.
Η προσπάθεια επικεντρώνεται στο να εντοπιστούν νωρίς οι ασθενείς που πραγματικά κινδυνεύουν, αξιοποιώντας βιοδείκτες από αίμα ή ακόμη και την αναπνοή. Αυτό θα αποτρέψει άσκοπες θεραπείες—χειρουργεία, χημειοθεραπείες ή ακτινοβολίες—με μεγάλο κόστος και σοβαρές παρενέργειες.
Από την ασπιρίνη μέχρι την ανοσοθεραπεία
Ένας αυξανόμενος αριθμός φθηνών φαρμάκων φαίνεται να έχει προληπτική δράση. Η ασπιρίνη, για παράδειγμα, μειώνει στο μισό τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του εντέρου σε άτομα με το σύνδρομο Lynch.
Το metformin, φάρμακο για τον διαβήτη, μειώνει τις πιθανότητες υποτροπής συγκεκριμένου τύπου καρκίνου του μαστού. Και νεότερες ουσίες όπως τα GLP-1 (π.χ. Ozempic) δείχνουν ενθαρρυντικά αποτελέσματα.
Αλλά η πιο συναρπαστική εξέλιξη είναι η χρήση του ανοσοποιητικού. Η ιδέα είναι να ενισχυθεί η φυσική άμυνα του οργανισμού απέναντι στα καρκινικά κύτταρα. Αναπτύσσονται εμβόλια, προσαρμοσμένα γενετικά στον κάθε ασθενή, που στοχεύουν καθιερωμένους καρκίνους, ενώ άλλοι τύποι εμβολίων λειτουργούν πιο γενικά, προλαμβάνοντας την κακοήθεια. Κλινικές δοκιμές για εμβόλια πρόληψης καρκίνου του μαστού και του εντέρου βρίσκονται ήδη σε εξέλιξη.
Η σιωπηλή πρόοδος
Η πρόοδος στον καρκίνο είναι συχνά αργή και δύσκολα προβάλλεται. Όμως είναι υπαρκτή. Τα προβλήματα δεν λείπουν—το κόστος είναι υψηλό, οι φαρμακευτικές φοβούνται νομικές επιπτώσεις, η κυβέρνηση Τραμπ σχεδιάζει περικοπές στη χρηματοδότηση του National Cancer Institute.
Αλλά οι θεραπείες θα συνεχίσουν να φτάνουν στους ασθενείς, η επιστήμη προχωρά, και η Ευρώπη με την Κίνα, που πλέον ξεπερνούν τις ΗΠΑ στις δημοσιεύσεις για τον καρκίνο, αναλαμβάνουν μεγαλύτερο ρόλο.
Για αυτό, ο δείκτης θνησιμότητας από καρκίνο—προσαρμοσμένος στην ηλικία—θα συνεχίσει να μειώνεται. Χρόνο με τον χρόνο. Και αυτό σημαίνει πως, ναι, ο κόσμος κερδίζει αυτή τη μάχη.
