Οι συντάξεις αναπηρίας αποτελούν σημαντικό, αν και αριθμητικά περιορισμένο, τμήμα του ευρωπαϊκού συστήματος κοινωνικής ασφάλισης.
Προορίζονται για άτομα που, λόγω σοβαρής αναπηρίας ή μακροχρόνιας ασθένειας, αδυνατούν να συνεχίσουν την εργασία τους πριν από την τυπική ηλικία συνταξιοδότησης. Σύμφωνα με τη Eurostat, το 2023, το 4,6% των ατόμων ηλικίας 50-74 στην Ευρωπαϊκή Ένωση λάμβανε αποκλειστικά σύνταξη αναπηρίας, ενώ μόλις 0,8% συνδύαζε αναπηρική και γήρατος σύνταξη. Παρότι μικρή σε έκταση, αυτή η κατηγορία συνταξιούχων αποκαλύπτει βαθύτερες κοινωνικές, εργασιακές και υγειονομικές ανισότητες ανά χώρα.
Τα υψηλότερα ποσοστά παρατηρούνται στις χώρες της Βαλτικής και της Σκανδιναβίας: Εσθονία (11,5%), Δανία (10,1%), Λιθουανία (9,1%) και Λετονία (8,6%). Αυτά τα ποσοστά αντανακλούν πιθανώς διαφορετικές εθνικές προσεγγίσεις στην εργασιακή αναπηρία, καθώς και την αποτελεσματικότητα των υπηρεσιών πρόνοιας. Αντίθετα, χώρες όπως η Ισπανία, η Ρουμανία και η Ελλάδα καταγράφουν χαμηλά ποσοστά, γεγονός που ενδέχεται να υποδηλώνει περιορισμένα δικαιώματα πρόσβασης ή δυσκολίες πιστοποίησης αναπηρίας.
Πηγή: Pensions and labour market participation – main characteristics | Eurostat
Αυτός είναι ο μεγαλύτερος κίνδυνος για τις γυναίκες που βγαίνουν στη σύνταξη
Η λήψη σύνταξης γήρατος αυξάνεται ραγδαία από την ηλικία των 60 ετών. Το 2023, σχεδόν όλοι οι άνδρες (97%) και η πλειοψηφία των γυναικών (89%) ηλικίας 70-74 ήταν ήδη συνταξιούχοι. Συνολικά, το 45,1% των πολιτών ηλικίας 50-74 στην ΕΕ λάμβαναν κάποια μορφή σύνταξης, αν και η πλειονότητα (39,7%) λάμβανε μόνο σύνταξη γήρατος.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η συμμετοχή στο σύστημα διαφέρει σημαντικά ανά χώρα. Μεταξύ των ατόμων ηλικίας 50-74, η Πολωνία (56,2%), η Εσθονία και η Σλοβακία (54,7%) καταγράφουν τα υψηλότερα ποσοστά συνταξιούχων. Αντίθετα, τα χαμηλότερα ποσοστά παρατηρούνται στην Ισπανία (30,7%), την Ελλάδα (34,1%) και την Ιταλία (35,4%). Στην Ισπανία, ενδεικτικά, περίπου το 25% των ατόμων ηλικίας 70-74 δεν λαμβάνει καμία σύνταξη, πιθανώς λόγω διακοπών στην ασφαλιστική ιστορία ή μη πλήρωσης ελάχιστων προϋποθέσεων.
Πηγή: Pensions and labour market participation – main characteristics | Eurostat
Η επικράτηση της κρατικής σύνταξης
Το 83% των Ευρωπαίων συνταξιούχων βασίζονται αποκλειστικά στην κρατική σύνταξη. Το 15% τη συμπληρώνει με επαγγελματικές ή προσωπικές παροχές, ενώ μόνο το 2,1% στηρίζεται αποκλειστικά σε μη κρατικά συστήματα. Σε αρκετές χώρες, όπως η Ρουμανία, η Βουλγαρία, η Ουγγαρία, η Λετονία, η Κύπρος και η Κροατία, η εξάρτηση από την κρατική σύνταξη είναι σχεδόν καθολική, με ποσοστά άνω του 95%. Αντιθέτως, στην Ιρλανδία και την Ολλανδία, περίπου το ένα τέταρτο των συνταξιούχων δεν λαμβάνει καθόλου κρατική παροχή -επιλογή που αντανακλά ένα σύστημα όπου η σύνταξη χρηματοδοτείται κυρίως μέσω επαγγελματικών ταμείων ή ατομικών αποταμιευτικών σχεδίων. Όσον αφορά την Ελλάδα και την Κύπρο, η εξάρτηση από την κρατική σύνταξη είναι σχεδόν καθολική (άνω του 95%).
Μεταβολές στη νόμιμη ηλικία συνταξιοδότησης
Από το 2012 έως το 2023, η μέση ηλικία συνταξιοδότησης στην ΕΕ αυξήθηκε κατά 2,1 έτη και έφτασε τα 61,3. Οι περισσότερες χώρες αύξησαν σταδιακά τα όρια ηλικίας και εφάρμοσαν ισοτιμία φύλων. Παρότι η τυπική ηλικία αυξάνεται, σχεδόν τα 2/3 των πολιτών συνταξιοδοτούνται μεταξύ 60-65 ετών. Χώρες όπως η Σουηδία, η Ολλανδία και η Δανία διατηρούν υψηλές μέσες ηλικίες συνταξιοδότησης, ενώ σε άλλες, όπως η Ελλάδα, η Ρουμανία και η Σλοβενία, η συνταξιοδότηση εξακολουθεί να ξεκινά νωρίτερα, συχνά κάτω των 60 ετών. Συγκεκριμένα, στη χώρα μας η μέση ηλικία πρόωρης συνταξιοδότησης είναι τα 53 έτη, ενώ στην Κύπρο σχεδόν το 46% των συνταξιούχων αποχωρεί πριν από τη νόμιμη ηλικία -ένα από τα υψηλότερα ποσοστά στην ΕΕ.
Αντίθετα, η αναβαλλόμενη συνταξιοδότηση είναι εξαιρετικά περιορισμένη στην Ελλάδα και σπάνια στην Κύπρο, αλλά πιο συχνή στην Τσεχία και τη Δανία. Η απόκλιση ηλικιών μεταξύ πρόωρης και αναβαλλόμενης συνταξιοδότησης είναι αξιοσημείωτη: στη Μάλτα φτάνει τα 12,6 έτη, ενώ σε Κροατία και Πολωνία ξεπερνά τα 7.
Εργασία μετά τη σύνταξη: Πόσοι συνεχίζουν και γιατί;
Η λήψη σύνταξης συχνά συνοδεύεται από πλήρη έξοδο από την αγορά εργασίας. Το 2023, το 64,7% των πολιτών σταμάτησε να εργάζεται εντός 6 μηνών από τη λήψη της πρώτης σύνταξης, ενώ το 22,4% δεν εργαζόταν ήδη. Μόνο το 13% συνέχισε να εργάζεται, είτε στην ίδια θέση είτε με αλλαγές, όπως μείωση ωρών.
Στην Ελλάδα, το ποσοστό όσων συνεχίζουν να εργάζονται μετά τη σύνταξη είναι από τα χαμηλότερα στην ΕΕ (κάτω του 5%) -με τους περισσότερους να κάνουν αλλαγές στις εργασιακές τους συνθήκες -ενώ στην Κύπρο το ποσοστό είναι παρόμοιο: το 35,7% των νέων συνταξιούχων να μην εργάζονταν ήδη κατά τη λήψη σύνταξης. Οι λόγοι για συνέχιση εργασίας διαφέρουν:
- Στην Ελλάδα, το 75% όσων συνέχισαν να εργάζονται το 2012 το έκαναν για οικονομικούς λόγους – μοτίβο που παραμένει έντονο και το 2023.
- Στην Κύπρο, το 68,6% όσων εργάζονται μετά τη σύνταξη το κάνουν για καθαρά οικονομική ανάγκη — το υψηλότερο ποσοστό στην ΕΕ.
- Στην Ολλανδία και τη Δανία, αντίθετα, πάνω από το 60% εργάζεται, απλώς γιατί το απολαμβάνει.
Αιτίες διακοπής εργασίας – Πέρα από την ηλικία
Η πλειονότητα των πολιτών διακόπτει την εργασία όταν φτάσει στη νόμιμη ηλικία ή θεωρεί ότι έχει εργαστεί αρκετά (άνω του 75%). Στην Ελλάδα, μόνο το 2,9% αποσύρθηκε λόγω προβλημάτων υγείας, ενώ το 15% αποχώρησε λόγω ανώτατου ηλικιακού ορίου (π.χ. εργοδοτικής πολιτικής ή νομικού πλαισίου). Παρομοίως, στην Κύπρο, το 17% συνταξιοδοτήθηκε λόγω ανώτατου ηλικιακού ορίου και σχεδόν οι μισοί (45,8%) επέλεξαν πρόωρη συνταξιοδότηση. Το υψηλότερο ποσοστό συνταξιοδότησης για λόγους υγείας καταγράφθηκε στην Εσθονία (29,5%). Άλλοι λόγοι (σε χαμηλότερα ποσοστά) περιλαμβάνουν οικογενειακές υποχρεώσεις (π.χ. φροντίδα παιδιών ή συγγενών), δυσμενείς εργασιακές συνθήκες ή ευνοϊκές ρυθμίσεις πρόωρης εξόδου (π.χ. μπόνους σε Βέλγιο και Ολλανδία).
Τέλος, οι υποχρεώσεις φροντίδας αφορούσαν περισσότερο τις γυναίκες (2,8%) από τους άνδρες (0,7%) και ήταν πιο συχνές στη Μάλτα (7,0%) και την Εσθονία (5,0%). Αυτή η εικόνα αναδεικνύει τις διαφορετικές κοινωνικοοικονομικές συνθήκες, τις πολιτικές απασχόλησης και τις προσωπικές προτιμήσεις που επηρεάζουν το πότε και γιατί οι πολίτες της ΕΕ συνεχίζουν ή διακόπτουν την εργασία τους μετά τη συνταξιοδότηση.
Photo: Shutterstock
Πηγή:ygeiamou.gr
